In ieder geval tot en met 9 februari zijn de theaters weer gesloten voor publiek. Repeteren mag nog wel, maar in plaats van te gaan try-outen en in première te gaan, gaat een voorstelling nu vanuit de repetitieruimte rechtstreeks ‘de ijskast’ in.Theaterkrant kijkt deze weken welke voorstellingen er inmiddels in die ijskast staan, hoe de makers op het repetitieproces terugblikken en hoe het werk straks weer kan worden opgepakt. Regisseur Paul Knieriem: ‘Je hebt een premièredatum nodig om tot creativiteit te komen.’

Aanvankelijk zou Desiree, een nieuwe tekst die Magne van den Berg speciaal voor René van ’t Hof schreef, op 6 november al in première gaan in de Toneelschuur in Haarlem. Na de première zou de voorstelling twee maanden op tournee gaan en afsluiten met een serie voorstellingen in Theater Bellevue in Amsterdam. Maar na een turbulent repetitieproces is Desiree van Rudolphi Producties uiteindelijk gestrand bij de eerste doorloop. Op dinsdagmiddag 15 december ging de voorstelling voorlopig de ijskast in.

Eind september is regisseur Paul Knieriem samen met spelers René van ’t Hof, Bram Coopmans en Nimuë Walraven begonnen met repeteren. Maar gaandeweg het repetitieproces werden nieuwe maatregelen afgekondigd om het coronavirus in te dammen. In oktober werd de hele speellijst inclusief premièredatum geschrapt, behalve de afsluitende reeks in Bellevue. Het plan was om daar alsnog een soort work in progress-première te doen. Maar ook dat idee moest half december, toen de huidige lockdown werd afgekondigd, alsnog de prullenbak in. Een harde dobber, volgens Paul Knieriem.

Hoe zijn jullie tijdens het repetitieproces omgegaan met de coronaprotocollen?
‘Ondanks dat acteren inmiddels als contactberoep was aangemerkt en de spelers onderling dus geen anderhalve meter afstand hoefden te bewaren, zijn er voorafgaand aan het proces wel degelijk afspraken gemaakt. We konden niet, zoals bijvoorbeeld ITA dat doet, iedereen regelmatig testen, maar we hebben, op basis van vertrouwen uiteraard, wel met elkaar afgesproken om tijdens de repetitieperiode onze bubbel zo klein mogelijk te houden. Ook hebben we het repeteren van de fysieke scènes tussen de spelers zo lang mogelijk uitgesteld.’

Hoe is het om te repeteren als gaandeweg blijkt dat er een grote kans is dat de première wordt uitgesteld of afgelast?
‘Je kan heel lang met zijn allen ideeën tegenover elkaar afwegen, maar juist onder druk worden harde noten gekraakt. Je hebt die spanning van een première met pers en publiek dus echt nodig om tot creativiteit te komen, om de ruis eruit te halen, harde keuzes te maken, scènes te schrappen. Juist in die laatste anderhalve week van zo’n repetitieperiode, waarin je gaat doorlopen en gaat try-outen, zet je enorme stappen. Ik heb projecten meegemaakt waarbij er op maandag vrijwel niks was en op vrijdag ineens een behoorlijk goede voorstelling stond.’

Hoe hou je tijdens zo’n proces, waarbij er steeds meer wordt afgelast, de moed erin?
‘Dat was heel moeilijk. Er treedt een soort metaalmoeheid op bij iedereen. Voor de zomer had het allemaal nog iets spannends, maar inmiddels zijn we dat stadium wel voorbij. Ik ben nu aan de vijfde voorstelling bezig die waarschijnlijk niet in première zal gaan. Daar word je bijna cynisch van.’

Kan zo’n verplichte pauzestand ook iets opleveren?
‘Het lastige is dat je zodra de voorstelling weer mag spelen, niet eerst nog eens twee maanden eraan kan werken. Als je het weer oppakt, heb je waarschijnlijk nog een weekje de tijd. Dus veel ruimte om dingen om te gooien heb je niet.

‘Met reprises heb je natuurlijk weleens dat een voorstelling na verloop van tijd nog meer is ingedaald, maar dat heeft er ook mee te maken dat een voorstelling al gespeeld is. Ook op het moment dat er alleen een tekst zou liggen en je überhaupt nog niet gerepeteerd hebt, is er volgens mij een grote kans dat het er beter van wordt als je het twee jaar laat liggen.’

Dus eigenlijk zit juist de repetitieperiode nu in de weg?
‘Met terugwerkende kracht had je misschien liever helemaal nog niet gerepeteerd. Maar dat is met de kennis van nu.’

Zijn er ook voordelen?
‘Het enige voordeel is misschien de confrontatie met de houdbaarheid van het huidige bestel. Een jaar geleden moesten we twee jaar op voorhand nog alles aankondigen, inclusief foto’s en lengte van de voorstelling, en nu blijken we ineens toch in staat om alles om te kunnen boeken. Ik hoop dat er op veel kortere termijn geprogrammeerd kan worden. Daardoor kunnen we bovendien in een flexibeler toursysteem terechtkomen, waarin geslaagde voorstellingen langer kunnen doorspelen en voorstellingen die niet helemaal zijn geworden wat je ervan had gehoopt niet nog veertig keer moeten spelen, maar eerder van het repertoire af kunnen.’

Stond het voor jou buiten kijf om de voorstelling op een later moment te hernemen?
‘Het is wel een vraag die me heeft bezig gehouden. Ten eerste weet ik niet hoe inspirerend het is om over bijvoorbeeld twee jaar weer iets uit de oude doos te halen. Want je gaat ook iets reproduceren waar je in die tijd waarschijnlijk een soort mythisch beeld van hebt gekregen. Het is dan nog maar de vraag wat daarvan klopt.

‘Daarbij kom je met het probleem te zitten dat er straks een stuwmeer aan oude producties is. Wat heeft dat bijvoorbeeld voor consequenties voor de freelancers in de sector? Vanuit de producent is het begrijpelijk dat alles wat er nu gemaakt is de komende jaren gespeeld zou moeten worden, maar het is voor de sector ook belangrijk dat er nieuwe dingen gemaakt worden.’

Hoe sta je daar bij de Toneelmakerij in, waar je artistiek leider bent?
‘We kijken heel goed naar wat er is, en één of twee projecten proberen we dan nog te hernemen, maar er zal ook veel, hoe lullig ook, de prullenbak in moeten. Deze tijd dwingt je ook om keuzes te maken.’

Hoe pak je deze voorstelling straks weer op?
‘Er is nu weliswaar een registratie van de doorloop, maar ik denk toch dat je op een bepaald niveau weer van voren af aan moet beginnen, dat je dat hele proces in een snelkookpan opnieuw moet doorlopen. Op het moment dat een acteur een voorstelling voor publiek gespeeld heeft, zit het in het fysieke geheugen en kun je het vijf jaar later bijna moeiteloos weer oppakken. Laatst ging De tantes in reprise: die voorstelling is zeven jaar oud, maar zat zo weer in de vingers. Maar totdat je voor publiek speelt, blijft het toch een beetje “aanklooien”. Veel handelingen liggen wel min of meer vast, maar juist in die montageperiode is elke afspraak nog discutabel.’

Waar zou je nog aan willen werken?
‘Zoals vaker bij teksten van Magne van den Berg, is de mise-en-scène heel belangrijk. Haar werk is een soort minimal music op toneel, het luistert heel nauw hoe de acteurs zich tot elkaar op de vloer verhouden. Daar waren we nog niet helemaal uit.’

Wanneer hebben jullie elkaar voor het laatst gezien?
‘Toen half december de huidige lockdownmaatregelen binnen sijpelden, stond diezelfde middag om twee uur de eerste doorloop gepland in Schouwburg Amstelveen. Dat werd natuurlijk de meest energieloze eerste doorloop ooit. Maar naderhand stonden de mensen van Rudolphi Producties klaar met bloemen en champagne. Dus we hebben het toch een beetje feestelijk met elkaar afgesloten. Nu hebben we via de app nog weleens contact met elkaar, maar het voelt ook allemaal nog erg pijnlijk. Ik heb het gevoel dat we het allemaal eigenlijk het liefst weg willen stoppen, totdat het moment komt dat we er weer heel concreet mee aan de slag mogen.

‘Het had alles in zich om een heel mooie productie te worden. Ik vond dit een van de rijkste teksten die ik van Magne heb gelezen en het was een feestje om die drie acteurs op de vloer te zien. Alle ingrediënten waren er: een sterke tekst, fijn decor, goede spelers. Soms voel je dat er in de laatste fase nog een crisis aan kan komen, maar dat was hier niet het geval. Het voelt in die zin echt als een harde dobber.’

Klik hier voor meer informatie en (indien beschikbaar) actuele speelinformatie over Desiree. Foto: still uit de registratie van de eerste (en laatste) doorloop van Desiree in Schouwburg Amstelveen.