Bezoekers van de Amsterdamse Stadsschouwburg kijken nauwelijks op naar het reusachtige mozaïektableau Gysbreght van Aemstel op het Gijsbrecht Bordes. Nu speelt het kleurrijke mozaïek de hoofdrol in de animatiefilm Gysbreght van Aemstel, een migrant in andere tijden van cineast Jacqueline Kooter. ‘In de loop van de tijd hebben we meer dan 25 uitverkochte voorstellingen van de Gysbreght gegeven’, zei Ronald Klamer gisteren tijdens de presentatie van de film. Klamer is een van de oprichters van Het Toneel Speelt. Op Nieuwjaarsdag 2012 hernamen ze de traditie. Dit jaar is er geen Gysbreght-opvoering in de Stadsschouwburg. Om dat gemis enigszins goed te maken is Kooters film tot en met 15 januari 2017 te zien op het bordes, zowel voor als na de voorstellingen als tijdens de Gysbreght-rondleidingen.

Zonder de Stadsschouwburg geen Gysbreght en zonder de Gysbreght geen Stadsschouwburg: eenvoudiger kan de band tussen toneelstuk en de eerste stenen schouwburg, gelegen aan de Keizersgracht, niet uitgedrukt worden. Vondel schreef zijn tragedie in vijf bedrijven in 1637 over het beleg van Amsterdam door de Kennemers en de Waterlanders. Heer Gysbreght verdedigt zijn stad, maar als de voorspellende aartsengel Rafaël hem ervan overtuigt de stad te verlaten, samen met Badeloch, dan gehoorzaamt hij. Tijdens de kerstnacht neemt de vijand de stad in beslag, plundert haar en sticht brandt. Via een list wisten de vijandelijke legereenheden de stad binnen te komen: zoals Troje viel door het Trojaanse Paard, zo viel Amsterdam door turfschip het Zeepaerd. Op 1 januari 1638 ging het stuk in première.

In de animatie die 13 minuten duurt van Jacqueline Kooter keert de essentie van het verhaal terug. Details uit het mozaïek van Antoon Molkenboer, geplaatst in 1953, komen tot leven: de duizenden kleine, kleurrijke steentjes van het kunstwerk beelden Gysbreght en Badeloch uit, het schip, de brandende stad, de soldaten. De animatie zorgt ervoor dat de hoofdpersonen kunnen spreken en hun hoofd bewegen; de soldaten glijden op ingenieuze wijze uit het schip de stad in. Kooters heeft een verteller toegevoegd die in treffende zinnen en uitgelezen citaten het gehele verhaal weergeeft. Gijs Scholten van Aschat beschikt over de ideale vertelstem.

Kooters maakte eerder een animatie van een wachtende vrouw, geïnspireerd op een tableau in de KNSM Sociëteit op het KNSM Eiland. Het mozaïek van Molkenboer werd in 1953 geschonken aan de Stadsschouwburg als ‘Geschenk van Kunstvrienden’. Het is een stralend tableau waarin Gysbreght het ridderlijke middelpunt vormt. Om hem heen zien de we de cruciale scènes uit de Gysbreght. Molkenboer (1872-1960) was een decoratieschilder, glaskunstenaar en schilder. Tussen 1905-1910 werkte hij in de Verenigde Staten, waar hij onder meer de verwoesting van San Francisco door een aardbeving als wanddecoratie schilderde. Ook ontwierp hij decoraties voor het nieuw te bouwen Majestic Theatre in Broadway. Molkenboer is beslist een zeer interessant figuur. Het is dan ook terecht dat Kooters met haar vernuftige en poëtische animatie het prachtige beeldmateriaal van het tableau weer onder de aandacht brengt.

Ze maakte nieuwe tekeningen en er zijn nieuwe teksten. Ze noemt het tableau ‘actueel’ omdat nog steeds steden in tijden van oorlog worden verwoest. Aan het slot van de animatie zegt de stem dat ‘houten schepen veranderen in vliegtuigen’. In dreigende beelden werpen straaljagers hun bommen af boven steden en zien we een stroom vluchtelingen. Het verhaal van Gysbreght en de Amsterdammers die het ‘benarde’ Amsterdam verlaten, is, zegt Kooters, van alle tijden. Zo beschouwd gaat haar animatie over mensen die door geweld en oorlog op de vlucht zijn.