Tien jaar heeft Youp van ‘t Hek gesappeld, om de volgende veertig jaar alleen maar voor grote uitverkochte zalen te spelen. En al die tijd was Frank Verhallen erbij. Als liefhebber, als theaterrecensent van dagblad Trouw en als theaterdirecteur/programmeur in Den Bosch. De ideale biograaf dus van Youp van ‘t Hek. Zijn kennis, zijn liefde voor het cabaretvak en bewondering voor Van ’t Hek betalen zich nu uit in de overvolle biografie van de cabaretier die vooral de lol van de roem heeft ervaren.

In 1996 schreef Frank Verhallen een stevig hoofdstuk in Het is weer tijd om te bepalen waar het allemaal op staat. Nederlands cabaret 1970-1995, met de titel De lol van de roem. Die titel komt ook weer terug in Je Leven Spelen, de biografie van de meest bekende cabaretier van Nederland. Youp van ’t Hek (Naarden, 1954) heeft altijd plezier gehad in zijn vak. Hij heeft er nu een punt achter gezet, want hij stopt liever vijf jaar te vroeg dan één programma te laat.

Cabaretkenner Verhallen liep al in 1994 rond met het plan om de biografie van Youp van ’t Hek te schrijven. Hij moest alleen nog de toestemming van de cabaretier zelf krijgen. Op die vraag antwoordde Van ’t Hek per fax: Ben vereerd, maar voel er meer voor als ik dood ben. Of bijna. Y

Het is goed dat Van ’t Hek de boot toen heeft afgehouden, want er moesten nog dertig bewogen theaterjaren volgen, waarin de bijna koninklijke positie van de cabaretier alleen maar is verstevigd. Van ’t Hek is de meest succesvolle cabaretier van Nederland als je kijkt naar het aantal bezoekers van zijn shows (ergens tussen de 70 en 80 miljoen) en de miljoenen kopers van zijn boekjes. Hij is de kurk waar uitgeverij Thomas Rap op drijft, en de VARA en NRC mogen hem ook dankbaar zijn.

Hij is misschien niet de beste, de meest verrassende cabaretier en misschien ook niet de beste schrijver, maar iemand die altijd de juiste toon wist aan te slaan waar het miljoenenpubliek op aansloeg. Echter zonder zich krampachtig te voegen naar die publiekswens. Youp van ’t Hek is altijd Youp van ’t Hek gebleven met nietsontziende humor, uiterst gevat, straatjongens grof, groot denken in kleine menselijke gevoelens, wars van woke, nostalgisch, romantisch, en ongelooflijk trouw aan de mensen om hem heen, van zijn technici, muzikanten, uitgeverij tot aan de mensen op zijn kantoor.

En naarmate de bankrekening zich verder vulde kreeg ook een andere eigenschap van Van ’t Hek nog meer ruimte: zijn gulheid. Als een benefiet in zijn volle agenda paste, en het doel de moeite waard was, zoals het redden van een theater of het bestrijden van menselijk leed als gevolg van oorlog of natuurgeweld, kon men op hem rekenen. Daarnaast heeft Van ’t Hek ook openlijk of in het geheim ruimhartig zijn portemonnee getrokken voor goede doelen of individuen in nood.

Afscheidsfeest op Sicilië
Het meest exorbitante voorbeeld van zijn gulheid en ook dankbaarheid naar zijn omgeving wordt beschreven in De Laatste Ronde, hoofdstuk 65 (sic) van Je leven spelen. Het is mei 2024 en het slotakkoord van Youps theaterleven heeft geklonken. De laatste keer in Carré met de show De Laatste Ronde zit er op. Ruim tachtig genodigden vliegen eind mei naar Sicilië om daar afscheid van Youp te nemen met het laatste bedrijfsuitje. Het is een particuliere vlucht, dus kan het vliegtuig landen op de Siciliaanse luchthaven Comiso. Het gezelschap reist per bus naar Youps huis om te toosten op de komende drie prachtige dagen met veel eten, drank, toeristische attracties, cadeautjes voor de gasten en muziek van het Matangi Quartet dat vanuit Duitsland is ingevlogen.

Het gigantische feest is een van de weinige gebeurtenissen in de biografie waarover we nog niet eerder in de pers hadden gelezen. Niet dat de lezer nou zo nadrukkelijk op zoek is naar roddel en achterklap en sappige informatie in een biografie, maar een interessante biografie haalt toch meestal wel wat nieuwe feiten en inzichten naar boven. Daar zijn we in deze lijvige biografie van ruim 500 bladzijden, exclusief bijlagen, niet op gestoten. Dat is ook niet zo gek, want Verhallen heeft voor zijn biografie geen nieuwe interviews afgenomen, maar heeft zich volledig gebaseerd op het enorme archief dat Hekwerk Theaterproducties, Youps impresariaat, heeft bijgehouden: honderden interviews met Van ’t Hek, de recensies, verslagen van allerlei nevenactiviteiten, eigenlijk alles wat er over Youp van t Hek is geschreven. Daarnaast kon Verhallen putten uit zijn eigen enorme archief met alles wat Van ’t Hek zelf heeft geschreven in boeken, columns en bijdragen aan kranten en tijdschriften.

Het is natuurlijk zalig voor een biograaf om zo’n oceaan aan informatie tot je beschikking te hebben. Maar er dreigt ook het gevaar om alles te willen vertellen, ook al zijn sommige gebeurtenissen min of meer een herhaling van zetten. We mogen daarom Thomas Rap-redacteur Roel van Diepen dankbaar zijn (en Verhallen benadrukt dat ook in zijn Dankwoord) dat dit boek niet het eerste deel is geworden van een trilogie. Maar ook als afgerond geheel verdrinkt deze biografie soms in een overdaad aan informatie. We hoeven echt niet van alle shows de ins and outs te weten en wat de recensenten er over te zeggen hadden. En als we over de gulheid van Youp willen lezen of zijn zalig principiële manier waarop hij de roddelpers of lakse theaterdirecteuren heeft bestreden, dan kan dat echt wel in minder woorden en met minder voorbeelden. Natuurlijk willen we nog wel even lezen over zijn aanloop met cabaretgroep NAR, hoe hij het alcoholvrije bier van Heineken te grazen heeft genomen, de hobbels op zijn eigen huwelijksweg met Debby Petter, hoe hij De Kleine Komedie heeft gered en heeft gewacht om de overstap naar het heilige Carré te zetten, maar als lezer krijg je toch last van de stortvloed.

Het draait bij Youp natuurlijk om zijn cabaretprogramma’s, met als meest wonderlijke moment in januari 1983, toen Van ’t Hek een fragment uit zijn show Man vermist op tv speelde in De Alles is Anders Show van de KRO. Man vermist is de eerste show met een doorlopend verhaal. Een bankmedewerker van de afdeling krediet heeft zijn baan en gezin achter zich gelaten en is uit ‘het systeem’ gestapt. Met de ritmische woordenstroom ‘lenen, lenen, betalen, betalen’, begeleid met een opzwepende hiel-teen-hiel-teen beweging met zijn rechtervoet krijgt Van ’t Hek de miljoenen kijkers op het puntje van hun luie stoel en weten de theaterprogrammeurs hem nu ook te vinden.

Het is uit met het gepriegel in kleine zaaltjes met een handvol bezoekers en de gedachten om er misschien maar gewoon mee te stoppen. De carrière van Youp van ’t Hek gaat vanaf dat moment als een speer, en de vaart blijft er in totdat hij er in 2024 zelf een punt achter zet. Hij heeft een paar keer een waarschuwing van zijn lichaam gekregen en wil iets meer rust in de tent om te genieten van zijn vrouw, (klein)kinderen, zijn geld, zijn tweede huis aan de kust en derde huis in Italië. Hij kijkt een beetje meewarig naar collega’s die maar niet van ophouden weten. Van ’t Hek gaat wel gewoon door met zijn zaterdagcolumn in NRC, maar nieuwe theatershows zullen niet meer volgen.

Vaak veel van hetzelfde
Over zijn shows is vaak in de pers geschreven dat we het op een gegeven moment wel wisten dat je alles uit je leven moet halen, dat je moet zorgen dat je huwelijk een beetje vrolijk blijft, dat je geen saaie kantoorlul moet worden die te veel op de centen kijkt en dat de ‘zwerver’ toch wel het mooiste symbool is van een ongebonden, avontuurlijk bestaan. Die opvatting heeft veel met de houding van zijn ouders te maken, die hun kinderen een gezonde dosis relativeringsvermogen hebben bijgebracht en hen op het hart hebben gedrukt niet in te slapen en geen dingen tegen hun zin te doen. We horen deze boodschap in vrijwel elke reguliere theatershow of oudejaarsconference. Maar zelfs de meest cynische recensent (en Verhallen is volledig genoeg om die ook aan het woord te laten) moet toegeven, dat Van ’t Hek toch zo nu en dan wat nieuwe invalshoeken aan dat vertrouwde thema wist toe te voegen en dat zijn hoeveel grappen per minuut tot en met zijn laatste show altijd boven het nationale cabaretgemiddelde is gebleven. Het publiek heeft zich nooit wat aangetrokken van de kritische noten van de pers.

Straatmuzikant zorgt voor schaamtegevoel
Misschien wel het meest treffende en verrassende voorbeeld van de manier waarop Van ’t Hek zijn publiek een spiegel voor heeft gehouden komt uit zijn show De wereld draait door uit 2000. Voor de theaters waar Youp het programma speelt staat een sjofel geklede accordeonist, die hoopt dat de opgewekte theaterbezoekers hem niet vergeten. In de show vertelt Youp over een man die huis en haard verlaat op de dag dat zijn vrouw een surpriseparty geeft voor zijn vijftigste verjaardag. Hij gaat liften en voorziet in zijn onderhoud door op straat te spelen op zijn accordeon. Youp adviseert hem om voor de theaters te spelen waar de cabaretier optreedt. Dat levert hem zeker tweeduizend gulden op, want het publiek dat naar Youp komt deugt en is niet gierig. De man stelt voor dat Youp elke avond de inhoud van zijn bakje mag hebben en dat hij duizend gulden van Youp krijgt. Afgesproken. En dan laat Youp de schamele opbrengst van de muzikant van de avond zien. Het publiek gaat met het schaamrood op de kaken de pauze in. De door Youp ingehuurde muzikant krijgt elke avond honderd gulden plus reiskosten uitbetaald door een medewerker van Van ’t Hek.

Erg veel noten
Naast de soms wat hinderlijke informatieovervloed is het jammer dat Frank Verhallen zelf te weinig aan het woord komt. Het lijkt alsof hij zijn bewondering voor Van ’t Hek, die enkele keren als trouwambtenaar is opgetreden bij de huwelijken van Verhallen, niet te nadrukkelijk op de voorgrond wil duwen, en van de biografie geen hagiografie wil maken, geschreven door een kritiekloze fan. Maar door die misschien wel enigszins angstige aanpak treedt hij vooral op als master of ceremonies om anderen aan het woord te laten. Het boek telt ruim duizend noten, dat betekent twee, soms behoorlijk lange, citaten van anderen per pagina.

Die kleine leesirritaties worden wel weer gecompenseerd door vier prachtige fotokaternen.

Frank Verhallen: Je leven spelen. De biografie van Youp van ’t Hek is uitgegeven bij Thomas Rap, Amsterdam, 2024, 572 pagina’s, € 29,99 (ook verkrijgbaar als e-boek en luisterboek). Foto: Bob Bronshoff – Goede Zalen