De oudejaarsconferences van 2020: zo’n beetje de enige voorstellingen waarvan je wist dat uitstel zeker afstel zou betekenen. Veel conferenciers speelden de afgelopen weken dan ook tegen de klippen op onverminderd door. Nu de theaters op 31 december definitief niet open mogen, verhuizen ze naar tv, radio of online. Is 2020 een goed conferencejaar? Theaterkrant sprak met oudejaarscoryfeeën en -debutanten.

Je kon nergens op rekenen dit jaar. De continue dreiging van aangescherpte maatregelen zorgde voor omgegooide speellijsten en moeizaam geplande tours. Vincent Bijlo en Murth Mossel zagen hun try-outs in het water vallen, Sjaak Bral stopte met het doorgeven van aanpassingen aan zijn speellijst aan de websitebeheerder. Duo Jan Beuving en Patrick Nederkoorn nam gevoelsmatig drie keer afscheid van hun De andere oudejaars, en begon drie keer opnieuw. Boven hun hoofd hing ondertussen weken lang de mogelijkheid dat één van hen in quarantaine zou moeten. Eén ding begon te wennen: waar je ook speelde en wie je ook was, er zaten altijd dertig man. Op die twee weken in november na dan, toen alle theaters gesloten bleven. Dolf Jansen: ‘Volledig kut’.

Toeleggen
Voor het geld hoefden ze het dit jaar niet te doen. Afhankelijk van of ze een decor hadden en wel of geen eigen technicus viel er misschien een paar honderd euro te verdienen met twee of drie keer zoveel voorstellingen als anders. Er moesten vaak moeilijke beslissingen genomen worden.

Voor Vincent Bijlo kwam een tour met zijn vrouw en haar muzikanten dit jaar echt niet uit. Áls hij speelde – en dat was zeer sporadisch – deed hij dat meestal alleen, net als Murth Mossel, die alleen zichzelf nodig heeft voor een voorstelling. Beuving en Nederkoorn zijn drie keer opnieuw gaan rekenen of ze zich een tour konden veroorloven, en speelden toch nog dankzij de inzet van theaters ‘die goed meedachten over de mogelijkheden’.

Javier Guzman speelde soms vier keer op één dag, met zo’n drie kwartier ertussen. Eén keer zelfs vijf. Onder de streep leverde het maar een paar tientjes op, maar zo bereikte hij zoveel mogelijk publiek. ‘Mensen schrijven zich in voor die voorstelling en als je ze dan teleur moet stellen, vind ik dat sneu. Ik heb de energie, ik heb de tijd, ik vind het leuk; dan is één plus één twee.’

‘Geld toeleggen is de grens’, geeft Dolf Jansen aan. ‘Ik heb ergens tien voorstellingen gespeeld voor een netto inkomen van 0 euro. Dan kun je natuurlijk denken: je bent niet goed bij je hoofd. Maar ik heb ook ander werk – ik heb nog wel een inkomen. Het theater is geen inkomstenbron dit jaar. Dat is wat het is.’ Sjaak Bral (die wel € 5.000 toelegt in december) bedacht als verdienste een corona-editie van het Groen Gele boekje en verkoopt Haagse Harry mondkapjes.

Een goed jaar?
Gisteren kwam dan het definitieve besluit voor oudejaarsavond: de theaters gaan dit jaar niet meer open. Jansen laat vandaag weten voor het eerst enigszins uit het veld geslagen te zijn. ‘Bitter’, reageert ook Nederkoorn teleurgesteld. ‘Op een bepaalde manier wel ironisch dat in zo’n jaar zelfs de oudejaars niet afgespeeld kan worden.’ Beide voorstellingen zullen waarschijnlijk zonder publiek alsnog worden opgenomen en in aanloop van oudjaar te zien zijn via streams. Bral laat weten ‘dat hij strak doorgaat met zijn televisieconference, desnoods vanaf het dak van het Torentje’.

Waarom ondanks alles toch die oudejaarsconference? Begin december laten verschillende cabaretiers weten dat ze als maker 2020 absoluut niet aan zich voorbij konden laten gaan. ‘Niet spelen in deze tijd, dat vind ik geen optie’, zegt Javier Guzman voor aanvang van zijn Oudejaarsconference 2020: Raspopulist in Griffioen op 8 december. ‘Als het ooit belangrijk is geweest wat wij doen – mensen tijd en plaats te doen vergeten – dan is het wel nu. Dat is mijn maatschappelijke functie, die neem ik heel serieus.’

Bral speelt dit jaar zijn 24ste jaaroverzicht, en noemt 2020 hét jaar om een oudejaarsconference te maken en op de barricades te staan. Dat beaamt ook Jansen: ‘Van de 31 jaar dat ik het doe is dit het meest fascinerende. We maken dingen mee die je nooit meemaakt, en dan maakt ook nog eens iederéén die mee – heel uitzonderlijk. Mijn ervaringen in dit jaar staan dichter bij die van mijn publiek dan ooit.’

Dat valt ook Beuving en Nederkoorn op, die dit jaar juist hun eerste conference maken. ‘De zaalopstelling is als het ware onderdeel van het decor – mensen zitten echt ín het jaar door de placering in de zaal’, zegt Beuving na afloop van De andere oudejaars in Stadsschouwburg Utrecht op 7 december.

Mossel wilde er dit jaar ook koste wat kost mee beginnen. ‘Dit jaar ben ik vijftig geworden en ik heb aardig wat van de conferences voorbij zien komen. Maar… Het zijn zélden comedians geweest, en áltijd witte entertainers. Nooit niet-witte entertainers. In de plaats van daarop te gaan zitten wachten, dacht ik: Ik kan er ook zelf voor zorgen. Misschien is er geen beter, of treffender jaar om met zoiets te beginnen.’ Youp van ’t Hek vindt 2020 ‘zoals elk jaar een goed jaar voor een oudejaarsconference’.

Corona…
Voor de meer politieke, klassieke conferenciers geeft dit jaar handvatten om te bespreken wat er al langer misgaat in de maatschappij. Jansen legt in zijn Oudejaars 2020 uit wat een samenleving eigenlijk is en wijst mensen op hun eigen verantwoordelijkheid voor het groter geheel – onderwerpen die hij in zijn soloprogramma’s wel vaker behandelt. Normaal op de grote wereldschaal, nu over wat er in dit land gebeurt.

Ook Bral en Guzman registreren deze problemen, maar maken er niet de hoofdlijn van hun voorstelling van. ‘Een leuk onderwerp is het niet’, zegt doorgewinterde redenaar Bral. ‘Ik wil vlug corona duiden en dan zo snel mogelijk weer wegwezen. Na 24 jaar weet ik dat hoe groter het onderwerp is, hoe persoonlijker je het moet aanvliegen.’ Guzman maakt in zijn voorstelling aan de hand van de hoofdlijnen van het nieuws ook vooral aan het lachen. ‘Uit mijn conference straalt wel hoop, al voelt dat voor mij soms wat onnatuurlijk’, lacht hij schamper. ‘Maar ik wil absoluut geen donderpreek houden, dat vind ik nu niet gepast.’ Youp van ’t Hek verwacht ook niet dat het thema een heel andere conference gaat opleveren.

Beuving en Nederkoorn nemen de actualiteiten door in een stevig openingslied van maar liefst vijftien minuten, om daarna in te kunnen gaan op de discussies van het jaar. ‘Dat wij in dit jaar de rol van de rekkelijke en de precieze kunnen neerzetten, dat vind ik heel fijn’, vertelt Nederkoorn. In de voorstelling ruziet het duo onder andere over hoe nuttig kunstenaars eigenlijk zijn. ‘Het is dik aangezet, maar wel waar. Ik ben niet per se een podiumbeest’, geeft Beuving aan, ‘ik heb een studie technische waterbouw overwogen. Als het niet anders kan, dan maak ik een switch.’ ‘Ik zou vreselijk ongelukkig zijn, als ik dat zou doen’, valt Nederkoorn in.

Bijlo en Mossel zijn er nog niet helemaal uit. ‘Er is zoveel materiaal. Ik denk dat het eerder te lang wordt, dan te kort’, zegt Bijlo. Qua opzet en inhoud hoeft hij niet erg af te wijken van eerdere jaren. ‘In mijn radioconference gebruik ik fragmenten van wat politici dit jaar gezegd hebben. Dan vraag ik Mark Rutte bijvoorbeeld of hij weet hoe het werkt en antwoordt hij: “Ja, gewoon gaan zitten en je bek houden.” Ik laat ze op mij reageren, en ik op hen. Het verhaal is leidend, hoor, ik ga geen bruggetjes verzinnen.’

Mossel heeft op het moment dat ik hem spreek net twee shows gespeeld. Hij weet al wel te vertellen dat hij zich niet baseert op conferences in de traditionele zin: ‘Maar ik ga niets revolutionairs doen. Het is een show van mij, vanuit mijn perspectief, met als het thema ‘het jaar’. Misschien dat er actualiteiten in voorbij komen, maar alleen wat mij is opgevallen of aanspreekt.’

Dertig man
Het spelen voor dertig man. Youp van ’t Hek zag het voor tv niet zitten, andere makers zijn er laconieker over. Mossel had afgelopen weken geen probleem met de kleine bezoekersaantallen. Hij speelde altijd ‘voor wie is er is’ en liet dat zijn speelstijl bepalen. Jansen geeft aan in de intiemere setting minder op de lach te spelen en meer in te zetten op zijn poëzie en interactie met de zaal. ‘Ik ben heel blij om die vormen te gebruiken, blij met de voorstelling’.

Voor Guzman is het niet zozeer het aantal, maar wel de afstand tussen mensen die het lastiger maakt om er één geheel van te maken. Bral kan er niet aan wennen – mensen die lachen achter hun mondkapjes. Hij grijpt de kans om zijn televisieconference anders aan te pakken. Diligentia, waar hij zijn conference altijd opneemt, is al langer dicht voor publiek, maar gaf hem de sleutel van het theater. ‘Ik speel niet voor publiek, maar ik geef een kijkje achter de schermen in de lege gangen. Ik laat een verweesde artiest zien, zonder zijn publiek.’

Javier Guzman en Sjaak Bral worden straks op televisie uitgezonden, Vincent Bijlo en Dolf Jansen onder meer op de radio. Daarnaast overwegen de meeste conferenciers livestreams en registraties, maar ze zijn er nog niet allemaal helemaal uit. Het complete en actuele overzicht is te vinden op de website van Zwarte Kat. Foto: Patrick Nederkoorn en Jan Beuving, Maartje ter Horst