De theaterrecensent blijft thuis. De theaterzalen zijn dicht, maar het online aanbod staat wagenwijd open. In plaats van voorstellingen te bezoeken, zap ik de komende dagen lukraak langs registraties, live-streams en andere online-projecten. Vandaag, om maar eens een term te introduceren: Soundcloud- en Spotify-theater. Of, zoals we het vroeger noemden: hoorspel of radiodrama. Betekent de coronacrisis een opleving van het genre dat klassiekers als Under the Milkwood van Dylan Thomas of The War of the Worlds van Howard Koch voortbracht?

Deze week trapten maar liefst drie nieuwe luistertheaterprojecten af. Sinds gisteren verschijnt, om de tien dagen, de podcast WAAR WE ZIJN van theatermaker Marte Boneschansker en Milone Reigman (artistiek coördinator van Het Huis Utrecht). Voor elke aflevering vragen ze een andere schrijver om een hoorspel te schrijven over intimiteit, verleiding en fantasie: Dirk Vis beet het spits af met Vrouw + man + telefoon.

In het kader van C-unst publiceert Frascati Producties op onregelmatige basis nieuw werk waarin aan het huis verbonden makers reflecteren op de coronatijden. Schrijfster Randa Peters – die in een meerjarig schrijfontwikkelingstraject verbonden is aan Frascati en ITA – bracht begin deze week de eerste aflevering van De Coronamonologen op Soundcloud. En makersduo Inge Wannet en Rinske Bouwman ten slotte presenteren een serie korte Binnenwerkjes, waarvan inmiddels de eerste vijf afleveringen te beluisteren zijn op Spotify (via Anchor).

In het circa 10 minuten durende Vrouw + man + telefoon van Dirk Vis (in regie van Vincent Brons) zijn we getuige van een telefoongesprek tussen twee onbekenden: een stylist en een natuurkundedocent (Anna Nijenhuis en Tim Schmidt). Vis onderzoekt met deze scène het snijvlak tussen een auditieve en een fysieke ontmoeting. Een voorzichtig onderling aftasten, kennismaken en elkaars vertrouwen winnen, resulteert in een sensueel gesprek: hoe elkaar (aan) te raken op afstand?

De twee andere luistertheaterprojecten – die variëren van 2,5 tot 6,5 minuut – zijn korte, theatrale denkexercities, die de luisteraar uitnodigen om te ontsnappen aan de isolatie om zo voor even de dagelijkse realiteit kantelen. Het zijn allebei monologen die zich kenmerken door hun gedetailleerde, zintuiglijke omgevingsbeschrijvingen.

In de eerste aflevering van Peters’ De Coronamonologen neemt (de stem van) Tarik Moree de luisteraar mee naar de eerste dag dat de isolatie weer is opgeheven. ‘De samenleving is genezen.’ Peters beschrijft de eerste avond dat het theater weer open is, de ontmoeting voorafgaand, tijdens en na afloop van een voorstelling. De ontlading, die nog geen plaats heeft gemaakt voor klagen en ergernissen.

In Binnenwerkjes ontsnap je niet aan de realiteit/actualiteit door middel van een utopisch toekomstperspectief, maar word je uitgedaagd je fantasie in het hier en nu te activeren. De fragmenten beginnen met een korte aanwijzing waar de scène het beste tot z’n recht komt: bijvoorbeeld achter een raam dat uitkijkt op een ander huis, vanuit je bed, of simpelweg waar dan ook in huis. Van daaruit neemt een stem je mee: naar buiten (#1 Waar je zit, #2 Octopus en #5 Lucht) of naar de geheimen die je eigen huis herbergt (#3 Deze is voor jullie en #4 In bed).

Het beluisteren van Binnenwerkjes deed me op momenten sterk denken aan In Order of Disappearance van Bart van de Woestijne, dat vorig jaar op onder andere Oerol te zien was. Van de Woestijnes voorstelling was ‘een oefening in afzondering’: hoe te ontsnappen aan een dagelijkse realiteit van doordenderende drukte en impulsen? Bij Binnenwerkjes is die afzondering niet het doel, maar vertrekken de makers juist vanuit die isolatie en onderzoeken ze vervolgens hoe dat te doorbreken. Hoe blijf je toch in contact met de stilgevallen wereld om je heen, als je die vanaf een opgelegde afstand moet beleven? En hoe blijf je je verwonderen in een statische wereld?

Vrouw + man + vis is van deze drie het meest klassieke hoorspel, dat je van achter een ‘vierde wand’ beluistert. In Vis’ scène draait het zowel in vorm als inhoud om het tweegesprek: met alle onzekerheden en subtekst van dien.

Bij De Coronamonologen wordt de luisteraar aangesproken in de wij-vorm. Daarmee benadrukt Peters het collectieve aspect van het leven na de isolatie – de samenkomst waar we allemaal zo naar snakken. Dat is een groot verschil in beleving met Binnenwerkjes, waarbij de luisteraar in de tweede persoon enkelvoud wordt aangesproken, en de fragmenten automatisch een veel meer in zichzelf gekeerd karakter krijgen. Op die manier komt de focus daar juist te liggen op de individuele ervaring van vrijheid.

Wat dat betreft vullen de makers elkaar mooi aan. Samen geven ze vorm aan een vermoedelijk breed gedragen gemis: de behoefte aan individuele vrijheid, de intimiteit van de één-op-één ontmoeting en de vreugde van het collectief samenzijn.

Geluisterd: Vrouw + man + vis van Dirk Vis (via podcast WAAR WE ZIJN), aflevering 1 van De Coronamonolgen van Randa Peters en aflevering 1 t/m 5 van Binnenwerkjes van Inge Wannet en Rinske Bouwman. Deel 2 van De Coronamonologen staat inmiddels ook online. 

Illustratie door Herman van Bostelen, met daarin een foto van Binnenwerkjes, Fabian Krausz