In de aanloop naar Theater Na de Dam worden door het hele land jongerenprojecten opgetuigd, waarbij twee generaties uit dezelfde regio elkaar ontmoeten om samen op de oorlog, en op de huidige tijd, te reflecteren. Door de coronauitbraak zijn voor al die veertig projecten alternatieve vormen bedachten. In onder meer podcasts, brieven en luistervoorstellingen krijgen de ontmoetingen alsnog vorm en vinden ze hun weg naar het publiek.

Rond twee uur vanmiddag stond de 22-jarige Simone uit Maarssen bij me voor de deur: ze heeft een bruine envelop voor me waar in zwarte letters Een poging tot herdenken op staat gestempeld. De brief is onderdeel van het Utrechtse jongerenproject De brieven die bleven, onder leiding van Linda Bosch.

Simone schrijft dat ze zich afvraagt of het herdenken zoals we dat nu doen, altijd zou blijven bestaan. Ze denkt dat we herdenken omdat we de verhalen kennen en ze door kunnen vertellen. En ze vindt het belangrijk dat die verhalen niet zullen verdwijnen.

Zelf sprak ze, via het scherm van haar mobiele telefoon, met meneer Vink, die als kind tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Amsterdamsestraatweg in Utrecht woonde. Aan de hand van het gesprek dat Simone met hem had, stelt ze zich het leven van meneer Vink als zevenjarige voor – de oorlog was toen twee jaar bezig. Ze stelt zich voor hoe je als kind omgaat met de angst en dreiging van oorlog die je als kind feilloos aanvoelt, en tegelijkertijd met de overmoedige onbevangenheid die kinderen eigen is. ‘Hij heeft me een andere blik gegeven op kind zijn in oorlogstijd en op het begrip vrijheid’, schrijft Simone. ‘Ik besef me door zijn verhalen dat ik het gevoel van angst helemaal niet ken.’

In Sittard gingen lokale jongeren in gesprek met Maria Andres en Trudy Habets, twee Limburgse bevrijdingskinderen met allebei een zwarte Amerikaanse soldaat als biologische vader. In openhartige interviews stellen ze hen honderduit allerlei vragen, die de basis vormen voor de prachtige podcast Radio Anders. De vrolijke vorm van de radiouitzending – compleet met jingles, reclameblokjes, muziek en een boze inbeller – vormt een fijne bedding voor de integere interviews die het hart van dit project vormen.

De kracht van de podcast – geregisseerd door Karlijn Hamer – is de aanstekelijke openhartigheid: zowel de vragen van de kinderen als de antwoorden van de vrouwen zijn verstoken van oordeel of terughoudendheid. Habets vertelt hoe ze als kind bij haar oma wordt weggehaald en op een internaat belandt, waar ze stopt met praten. Mooi is de herkenning die een van de jongere ervaart bij het verhaal van Andres: ‘Ik word ook dagelijks gediscrimineerd om mijn huidskleur.’ Blijf jezelf, is Andres’ levensles. ‘Je kunt niet de hele wereld liefhebben.’

https://soundcloud.com/theaternadedam/radio-anders-het-laagland-sittard

Ruim twintig kilometer zuidelijker verdiepen jongeren vanuit hun slaapkamers zich in de verhalen rondom de grotten bij de Sint-Pietersberg in Maastricht: tegenwoordig ‘een picknickplek om te chillen’, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de kilometerslange gangen in de berg volop gebruikt. De zoektocht naar de verhalen goten ze in de podcast Terwijl we binnen bleven, in regie van Celine Daemen.

‘Niet normaal wat ik net heb ontdekt!’ zegt een van hen opgewonden. Een simpele Google-search leverde spectaculaire bevindingen op: er zouden schilderijen in de Sint-Pietersberg verborgen zijn tijdens de oorlog: De nachtwacht van Rembrandt, Het straatje van Vermeer en De stier van Potter. ‘Dat is toch megavet!’ In de schuilkelder in de berg zaten bovendien in 1944 tweeduizend mensen verborgen.

Ze stuiten op het verhaal van verzetsheld Willem van Schaïk, die joden via de ondergrondse gangen naar België zou hebben gesmokkeld. Maar gaandeweg hun zoektocht blijkt lang niet alles zo evident. Joes Minis, conservator Bijzondere Collecties van Centre Céramique, betwist het heldenverhaal van deze Willem van Schaïk. Zoveel joden waren er helemaal niet in Maastricht. En wat doe je als je eenmaal in België bent beland? Dan moet je nog steeds de Maas over. Ook het verhaal van De nachtwacht stelt hij in perspectief. De jongeren zijn na afloop van het gesprek vrolijk in shock. Daar gaat hun heldenepos voor Theater Na de Dam!

Hun zoektocht dwingt hen, en met hen de luisteraar, tot relevante, meerduidige vragen: hoe betrouwbaar is de waarheid eigenlijk? En wat is de definitie van een held? Iemand die zich belangeloos voor een ander inzet, of iemand die onbestraft roekeloos is geweest? En wie zijn de helden nu, tijdens de coronacrisis? Zo vallen tijdens de jongerenprojecten van Theater Na de Dam, verleden en heden naadloos samen tot een en hetzelfde verhaal, zonder duidelijk einde of begin. En daarmee tonen ze de kracht en het belang van herdenken, bespreken, inleven en reflecteren.

https://soundcloud.com/theaternadedam/terwijl-we-binnen-blijven-kumulus-maastricht

Beeld: Herman van Bostelen met daarin het publiciteitsbeeld van Terwijl we binnen bleven.

Meer Theater Na de Dam? Kijk hier voor het volledige programma.