De theaterrecensent blijft thuis. De theaterzalen zijn dicht, maar het online aanbod staat wagenwijd open. In plaats van voorstellingen te bezoeken, zap ik de komende dagen lukraak langs registraties, live-streams en andere online-projecten. Vandaag: Brieven uit Genua (en Antwerpen, Gent en Maastricht).

‘Welkom bij Toneelgroep Maastricht via Zoom’, zegt Michel Sluysmans bij aanvang van de online reprise van Brieven uit Genua. Sluysmans en Servé Hermans, de twee artistieke leiders van Toneelgroep Maastricht, tourden samen met sopraan Lies Verholle en pianist Elisabeth De Loore in 2017 met deze voorstelling door het land. Nu theaters gesloten zijn, experimenteert het gezelschap met live-voorstellingen via Zoom. Voordelen, volgens Sluysmans: je mag tijdens de voorstelling gewoon eten, drinken, naar de wc gaan en Goede tijden, slechte tijden kijken.

Ik meld me om tien voor acht bij het virtuele theater, de zaal zit al halfvol. Er waren negentig kaartjes te vergeven voor de voorstelling: met de 4 de performers en wat medewerkers van het gezelschap daarbij zit je aan 100, het maximum dat een Zoom-meeting kan hosten. Ik kijk even in de rest van de zaal of er nog pixels zijn die ik herken. Geen collega-(thuis)recensenten vanavond, jammer. Om acht uur stipt is iedereen binnen. Nóg een groot voordeel: iedereen, behalve de performers, wordt met één druk op de knop ge-mute. Geen hoestconcerten die de acteurs het eerste kwartier van de voorstelling moeten zien te overstemmen. Ik tel in stilte mijn zegeningen.

Na de korte, sympathieke introductie van Sluysmans (‘één van de spannendste dingen die ik ooit gedaan heb’) wordt de voorstelling door middel van een vooraf opgenomen videoboodschap ingeleid door Ilja Leonard Pfeijffer (vanuit zijn quarantaine in Genua), waarin hij het Genua van nu vergelijkt met het Genua dat hij destijds in zijn boeken beschreef. Sinds corona herkent hij zijn stad niet meer terug. Het is een uitgestorven stad, ‘waar het grauwe grijs van de neergelaten rolluiken het straatbeeld bepaalt’.

Hij noemt het Genua dat hij in zijn brievenroman (en dus in de voorstelling) beschrijft, het Genua uit betere tijden: ‘Toen ik nog dronk op de terrassen, ik mijn problemen nog zelf moest verzinnen en toen mijn stad mijn stad nog was.’ De voorstelling vangt aan.

Het is een vreemde realisatie: vanuit Gent verzorgt Elisabeth De Loore de muziek, in Antwerpen zingt Lies Verholle, Sluysmans en Hermans spelen in Maastricht en ik zit in mijn woonkamer in Utrecht, met pen en opschrijfboekje achter mijn laptop. Maar ondanks dat voel je tijdens de voorstelling toch steeds een enorme nabijheid: de exclusiviteit van het event en het besef dat alles live tot stand komt, dragen daar voor een groot deel aan bij. Het is kortom een rare gewaarwording, dat Zoomtheater. Het speelt een vreemd spel met afstand en intimiteit.

Er is bovendien – om eens een understatement te gebruiken – een vrij dwingende focus. Zoom is eigenlijk bedoeld om te vergaderen, en heeft lak aan stil spel: het programma schakelt automatisch over op degene die praat, zingt of musiceert (of per ongeluk geluid maakt, met een aantal prettig vervreemdende close-ups van Sluysmans tot gevolg). Op het moment dat je niet aan het woord bent, word je als speler letterlijk gereduceerd tot toeschouwer, tot publiek.

Hermans zit nu niet aan een terrastafel in sfeer en setting van Italiaanse piazze, maar in bedompte quarantaine-setting, voor een stellingkast met consumpties. Met pruik (en zonnebril, sigaretten en drank) verwordt hij tot geloofwaardige Pfeijffer, die zich laat meevoeren door zijn eigen prozaïsche, barokke taal. Lange monologen worden afgewisseld met korte dialoogjes met Sluysmans (die een keur aan dubbelrollen speelt in fragmenten van kostuums). Echt spelen kan natuurlijk niet, de Zoomversie van Brieven uit Genua is vooral een prettig uurtje luistertoneel ­– maar daarmee wel van grote waarde.

Na een blikkerig, maar niet minder welgemeend, applaus verlaat iedereen het digitale pop-up theater. Ik kan me voorstellen dat een door Toneelgroep Maastricht online gefaciliteerd nagesprek, nog prettig zou zijn. Na een uur theater op een kruisje moeten klikken en dan meteen weer thuis op de bank zitten, doet de voorstelling (elke voorstelling) tekort. Nooit gedacht dat ik niet alleen de theatervoorstellingen zelf, maar ook de weg naar huis – waarin ik de verwarring, de verontrusting, de schoonheid, het onbegrip, kortom: de voorstelling, even rustig op me kan laten inwerken – zo verschrikkelijk zou missen.

Beeld: Herman van Bostelen met daarin een screenshot van de Zoomversie van Brieven uit Genua van Toneelgroep Maastricht.

Gezien: Brieven uit Genua (via Zoom) van Toneelgroep Maastricht, 8 april 2020. De voorstelling wordt ook op woensdag 15 april gespeeld (inmiddels uitverkocht). Via info@toneelgroepmaastricht.nl kun je je aanmelden voor eventuele extra voorstellingen. Aanmeldingen worden behandeld op volgorde van binnenkomst.

Lees hier de recensie van de theaterversie van Brieven uit Genua uit 2017.