‘Dit is Duitsland. Koud land’. Deze woorden kenmerken de vereenzaming die migranten uit de Turkse cultuur voelen als ze woonachtig zijn in Duitsland. Ze werken bij een van de autofabrieken, Volkswagen bijvoorbeeld. Of ze runnen een internetcafé, zoals de ouders van de 21-jarige Turkse jongen Halit Yozgat. Op 6 april 2006 in Kassel, het is klaarlichte dag, wordt hun zoon in datzelfde café vermoord. Twee pistoolschoten door zijn hoofd.

Tot op heden is de moord nooit opgelost. Een van de aanwezigen in het café was de Duitse undercoveragent Andreas Temme. Hij verklaarde niets gemerkt te hebben, geen schoten gehoord, geen dood lichaam gezien. Voor de Australische componist, geluidskunstenaar en regisseur Ben Frost (1980) is deze casus aanleiding tot het maken van een ijzingwekkend-prachtige, raadselachtige en beklemmende opera, The Murder of Halit Yozgat. 

Het Holland Festival in samenwerking met Schauspiel Hannover zou de opera op 11,12 en 13 juni brengen in het Muziekgebouw aan het IJ. Maar helaas, wegens corona afgelast. Daarom de livestream bekeken. Frost en co-regisseur Richard Mosse maakten in het classicistische theater van Hannover een montage, helemaal zoals het zou moeten zijn. Maar zonder publiek. Zangers en technici dragen mondkapjes. Camera’s draaien om het podium heen. Dirigent is Ingo J. Janders.

Op het podium staat een glanzend witte kubus, die het steriele internetcafé symboliseert. Alles is superwit. De computers zijn reusachtig witte objecten. De entourage herinnert aan de de Milk Bar uit de film A Clockwork Orange van Stanley Kubrick. Dan klinken er twee schoten, kort en fel. De jongen valt neer, zijn vader zingt: ‘Halit! Halit! Mein Sohn!’ Het is een aangrijpende scène waarin koelte overheerst. Niemand van de bezoekers kijkt op.

Maar de opera is niet zomaar een weergave van deze dramatische handeling, hij is vooral een reconstructie. Omdat de misdaad nooit is opgelost, besloot het onderzoeksbureau Forensic Architecture tot een nauwgezet tegenonderzoek, waarin alle mogelijkheden aan bod komen. Dit vormt de basis van het libretto, geschreven door Daniela Danz. Dit onderzoek heeft de fantastische titel 77sqm-9:26min. Ofwel: 77 vierkante meter en 9 minuten 26 seconden, de plaats en tijdsduur van het delict. Dit minutieuze onderzoek leverde onder meer een verbijsterende verstrengeling op van de Duitse politie- en veiligheidsagenten én de extreem rechtse, neonazistische NSU, National Sozialistische Untergrund. Leden van die laatste terreurgroep zouden de moord gepleegd hebben, of was het de agent Temme zelf? Of gaf hij iemand opdracht? Waarom zei hij niets gehoord en gezien te hebben, hoe kan dat?

De muziek van Frost is adembenemend. Elektronisch versterkte en intens vervormde strijkinstrumenten en slagwerk vormen de basis, dreigend, minimalistisch. Maar op bepaalde wijze klinkt de opera bij vlagen lyrisch-vloeiend en melodieus. De zangers, onder wie Halit zelf, een commentator, zijn familie, de undercoveragent en enkele aanwezigen leggen zingzeggend getuigenis af van de toedracht. Opera en documentaire ontmoeten elkaar. De reconstructie bestaat uit meerdere versies van de handeling, telkens vanuit een ander perspectief. Indrukwekkend is de scène waarin de moordenaar met een smetteloos wit machinegeweer over de grond kruipt, door niemand gezien. Iedereen is verzonken in zijn wereld, in zijn eigen beeldscherm. Dan klinken de schoten, nagenoeg geluidloos.

Na elke reconstructie verdwijnen er steeds meer decorelementen van het podium, totdat in de laatste scène er helemaal geen café meer is, maar er slechts strepen over de speelvloer lopen als bij forensisch onderzoek. Je kunt weer aan een film denken, Dogville van Lars von Trier. Ook hierin gaat het over doodslag.

Tot slot zien we slechts een groot leeg podium, waar een huiveringwekkende wind overheen waait, muzikaal vormgegeven door ritselende en koud-rillende geluiden van voornamelijk slagwerkers en de steeds introverter, zachter zingende protagonisten. Het duurt minutenlang. Dan opeens is het donker. In de zaal moet het een sensationele ervaring zijn, deze opera. Helaas. Een corona-gerelateerd detail maakt het geheel nog intenser: de witte mondkapjes, die waren nooit voorzien. En het past wonderwel.

Gezien: The Murder of Halit Yozgat van Ben Frost op Holland Festival online. Foto: Holland Festival