Inclusief theater is de laatste jaren een steeds belangrijker thema in de theaterwereld. Acteurs en actrices met roots over de hele wereld worden aangemoedigd om samen theater te maken, want het theater is van iedereen. Een groep die minder vaak genoemd wordt als het gaat om inclusiviteit, is die van mensen met een beperking. Stichting Special Arts richt in samenwerking met bekende theatermakers zoals Gijs de Lange en Alex van Bergen een spotlight op deze relatief onbekende theaterwereld.

‘De Special Theater Eenakter Road Show’ is bedacht om bruggen te slaan tussen de theaterwereld van mensen met een beperking en de reguliere theater-, televisie- en filmwereld’, vertelt medeorganisator en theatermaker Art-Jan de Vries. Tijdens het project hebben professionele theatermakers workshops en coaching gegeven aan ruim 20 verschillende theatergroepen van mensen met een beperking. 18 van die groepen traden op tijdens de Regionale Eenakterdagen op 28 september en 4 oktober. Aanstaande maandag 11 oktober is de slotdag.

‘Onze hoop is dat alle mensen die nu voor het eerst in contact komen met deze doelgroep gaan zien hoeveel er allemaal mogelijk is. Over mensen met een beperking bestaan veel vooroordelen, maar veel mensen weten niet hoeveel talent er in deze groepen zit. De vakprofessionals waar wij mee samenwerken zijn eigenlijk altijd positief verrast.’ De doelgroep waar De Vries over spreekt is heel breed. ‘Mensen met down of met heel zichtbare fysieke beperkingen worden al weleens ingezet in het professionele veld, maar de groepen zijn veel diverser dan dat. Zo werken we bijvoorbeeld ook met mensen met autisme of niet-aangeboren hersenletsel.’

Enorme liefde voor het theater
Het bouwen van bruggen en uitwisselen van kennis en ervaring is tijdens de workshops en coaching al goed gelukt. Acteur Alex van Bergen beaamt de woorden van De Vries. ‘Ik wist niet dat dit bestond, dat er dagbestedingen waren waar op dit niveau theater wordt gemaakt. Ik ben een paar keer bij MOMOTheaterwerkplaats geweest om te coachen. Het was mooi om te zien wat de groep zelf al gemaakt had en door hun eigen enthousiasme was het voor mij ook niet moeilijk om aanwijzingen te geven. De spelers hebben een enorme liefde voor het theater en zijn heel gemakkelijk tot spelen te bewegen.’

MOMO repeteert in Ederveen, een dorp waar het geloof nog hoog in het vaandel staat. Toch schrikt de groep niet terug voor thema’s die in sommige sferen nog wat controversieel kunnen zijn. ‘Ons stuk “Liefde is vrijheid, vrijheid is liefde” gaat over een meisje dat verliefd wordt op een ander meisje’, vertelt Willemina van den Top. Zij speelt zelf de hoofdrol. ‘Het meisje is christelijk. Ze heeft een engeltje en een duiveltje op haar schouders. Het engeltje vertelt haar steeds hoe mooi de liefde is, maar het duiveltje maakt haar onzeker en zegt dat het slecht is dat ze verliefd is op een meisje.’

Van Bergen, de spelers van MOMO en Joe Pasanea, hun regisseur, hebben veel van elkaar geleerd door de coaching. ‘Alex weet heel goed hoe je jezelf moet presenteren op een podium’, vindt Pasanea. ‘Dat merk je al als hij binnenkomt. De energie die hij meebrengt is heel bijzonder.’ De spelers hebben geleerd om groter en meer richting het publiek te spelen. ‘Hij heeft ons laten zien hoe we ons spel meer laten spreken’, zegt speelster Shirley Vermeer. Van Bergen werd er op zijn beurt aan herinnerd waar theater in essentie om gaat. ‘Ik leg de lat voor mezelf altijd heel hoog en verwacht heel veel, zelfs tijdens dramalessen. Door het werken met deze doelgroep heb ik weer gezien dat het maken van de beste voorstelling niet altijd het doel hoeft te zijn. Theatermaken gaat voor een groot deel gewoon om plezier hebben.’

Zacht en vriendelijk
Acteur en regisseur Gijs de Lange heeft voor de Special Theater Eenakter Road Show gewerkt met Theatergroep Eenhoorn uit Alkmaar. Tineke Veeken en Rob Karsen, begeleiders en regisseurs van de groep, zeggen daar veel aan gehad te hebben. ‘Wij vinden het soms lastig om onze rol als begeleider en als regisseur los van elkaar te zien. Gijs is daar heel duidelijk in. Vanaf het moment dat hij binnenkomt is hij echt de regisseur. Daar proberen we nu een voorbeeld aan te nemen.’
De spelers van Eenhoorn vonden De Lange af en toe wel een beetje streng. ‘Dat begrijp ik wel’, zegt hij. ‘Ik heb veel van ze gevraagd. Op een bepaald moment hebben ze twee doorlopen achter elkaar gespeeld. Na de eerste dachten ze dat ze geen energie meer hadden, maar na de tweede waren ze enorm trots op zichzelf dat ze het toch hadden gedaan.’

Toch is hardheid en discipline niet altijd wat een mens nodig heeft. Volgens De Lange kan het professionele veld juist wat leren van de warme manier waarop iedereen bij Theatergroep Eenhoorn met elkaar omgaat. ‘Als iemand het even moeilijk heeft, dan wordt diegene altijd meteen getroost. Alles is heel zacht en vriendelijk. Ze hoeven maar weinig te doen, gewoon even iemand vastpakken is genoeg. Dat is heel spontaan en direct. Als professionals het lastig hebben met het ontwikkelen van hun rol of voorstelling, dan worden ze vaker aan hun lot overgelaten, met het idee dat het vanzelf wel weer goedkomt. Dat is eigenlijk jammer. Wij zouden elkaar ook best wat vaker mogen troosten.’

Eerst begrijpen, dan doen
Ook dramaturg Trudie Lute heeft veel positieve woorden voor de begeleiding van de toneelgroep waar zij mee heeft gewerkt. De werkwijze van Caro Wicher, regisseur van de Arnhemse theatergroep Klare Taal, was voor haar leerzaam om te observeren. ‘Caro werkt vanuit het idee dat de spelers eerst zelf iets moeten begrijpen voor ze het kunnen spelen. Ik doe dat vaker andersom. Ik laat spelers gewoon spelen en dan begrijpen ze het vanzelf wel na een tijdje. Ik zag bij Caro dat haar manier van werken zorgt voor een inzicht en betrokkenheid van de spelers bij het stuk die ik soms zelfs bij professionele acteurs mis. Dat is zeker iets wat ik ook in mijn eigen werk kan toepassen.’

Lute vindt dat de professionele theaterwereld verrijkt kan worden met deze spelers. ‘Als je een stuk maakt waarin een personage zit met een beperking, dan is het eigenlijk raar om die rol te laten spelen door een niet-beperkte acteur. Een acteur met een beperking zou dat zoveel beter en oprechter kunnen spelen. Natuurlijk, die speler heeft dan niet dezelfde opleiding als professionele acteurs, maar om jezelf te zijn heb je geen opleiding nodig. Ik denk dat we meer oprechtheid op het toneel kunnen gebruiken en het inzetten van spelers met een beperking kan daar een goede stap in zijn.’

De toekomst
Het project van de Special Theater Eenakter Road Show wordt afgesloten met twee Regionale Eenakterdagen en een inspiratiedag. Waar de eenakterdagen vooral bedoeld zijn om te laten zien wat er tijdens het project bereikt is, wordt op de inspiratiedag juist naar de toekomst gekeken.

De slotdag wordt gehouden op maandag 11 oktober. Er worden verschillende eenakters gespeeld en de focus van de dag ligt op de uitwisseling van kennis en ervaringen. Volgens Art-Jan de Vries mag alles op deze dag besproken worden. ‘We willen het niet alleen hebben over hoe leuk en inspirerend het is om met deze doelgroep te werken, maar ook over de angsten en vooroordelen die er bestaan. Het is goed om eerlijk en open over zulke dingen te zijn. Alleen op die manier kunnen we het theater toegankelijker maken voor iedereen.’ Theatermakers, studenten en andere geïnteresseerden worden van harte uitgenodigd om mee te praten over de toekomst van inclusief theater.

Foto: MOMOTheaterwerkplaats, Alex van Bergen