De financiële schade door de coronacrisis is enorm, en het einde is nog niet in zicht. Wat zijn de verhalen achter de cijfers? Theaterkrant gaat in gesprek met zzp’ers uit de theatersector. Waar doen ze het van? Hebben ze nog werk en inkomen? En hoe gaan zij om met de onzekerheid die de coronacrisis brengt? Deze keer: Anne-Maartje Lemereis.

Al op haar vierde schreef Anne-Maartje Lemereis (1989) haar eerste liedje. Elf jaar later speelde ze haar eigen stuk Boris samen met het Nederlands Blazers Ensemble tijdens hun vermaarde Nieuwjaarsconcert in het Concertgebouw. Op haar 19e ging ze klassiek piano studeren aan het Utrechts Conservatorium, maar na een jaar stape ze over naar hoofdvak compositie. In 2016 voltooide ze de master en sindsdien schreef ze vele opdrachtwerken, onder andere voor het tv-programma Podium Witteman en het festival Wonderfeel.

Lemereis treedt op als pianist in voornamelijk nieuw geschreven repertoire en ontwikkelde een eigen lespraktijk waarin ze zowel piano als compositie doceert. Ze profileert zich tevens als producent van concerten, cursussen en festivals, onder andere met haar Stichting In de Knop. Ze heeft een grote voorliefde voor taal en de menselijke stem; opera en muziektheater zijn haar op het lijf geschreven. Sinds 2019 is ze als jonge maker verbonden aan KASKO, waar ze samen met regisseur Kenza Koutchoukali de mogelijkheden van deze genres onderzoekt.

De aankondiging van de eerste lockdown op 11 maart 2020 leverde direct spanning op, herinnert Lemereis zich. ‘Ik vroeg me af of de jongste componistendag, die ik jaarlijks vanuit Stichting In de Knop organiseer, wel door kon gaan. Die stond gepland voor 5 april, maar sneuvelde inderdaad. Op dat moment begon ik me te realiseren dat ook een aantal premières van mijn eigen werk op de tocht stond. Uiteindelijk zijn er toch nog vier doorgegaan, waaronder Lumen door het Mallet Collective tijdens het Bachfestival Dordrecht en Label Me door Nederlands Kamerkoor NXT in Filmcafé Utrecht. Andere opdrachten en uitvoeringen werden op de lange baan geschoven.’

Zo zou Lemereis voor de tweede keer op rij mini-opera’s met kinderen componeren tijdens het Oranjewoudfestival, dat in zijn geheel werd afgelast. ‘De najaarstournee van mijn liedcyclus This is not a Fairy Tale werd na één voorstelling bruut afgebroken door de 2e lockdown. We konden hem nog nét 2 x op een avond spelen voor 30 man publiek en kregen daarvoor extra betaald. Voor een van de gemiste voorstellingen werd het volledige honorarium vergoed, voor de overige wordt nog gezocht naar nieuwe data.’

Ook een langlopende compositieopdracht voor Podium Witteman werd uitgesteld. ‘Maar ik mocht wel vast een voorschot factureren van 75% van de gage’, zegt Lemereis. Dat is geen vanzelfsprekendheid: ‘Veel van mijn workshops geef ik bij kleine instellingen of collectieven, die de armslag missen om compensatie te bieden als iets uitvalt. Daar heb ik begrip voor; de contacten blijven warm en we vertrouwen op betere tijden.’

Actief op zoek naar alternatieven ging ze niet, want al sinds haar studietijd houdt Lemereis altijd meerdere ijzers in het vuur. ‘Zekerheid is voor mij een voorwaarde om creatief te kunnen zijn. Ik heb er heel bewust voor gekozen financieel niet afhankelijk te zijn van compositieopdrachten, maar mijn basisinkomen te halen uit het lesgeven. Het toeval wil dat ik in september 2019 net een kleine aanstelling in loondienst had gekregen bij het Utrechts Conservatorium. Dat is een fijne basis, maar als de spreekwoordelijke wasmachine stukgaat vloek ik binnensmonds en spreek ik mijn spaarrekening aan.’

Duimen draaien hoefde Lemereis niet: ‘Al sinds 2017 heb ik een online serie op YouTube, Facebook en Instagram: Happy Birthday Composer. Ik luister verjaardagen van grote componisten op door het gelijknamige liedje te verwerken in een van hun meesterwerken, dat ik zelf uitvoer op de piano. Het was de afgelopen periode een van mijn favoriete bezigheden, om toch iets te kunnen blijven maken en delen. Afgelopen januari vierde ik de 100e aflevering met een ode aan Mike Boddé. Leuke bijkomstigheid is dat het YouTube kanaal sinds de lockdown een stuk meer bezoekers trekt.’

In juni kon ze fysiek aanwezig zijn bij het Bachfestival Dordrecht. ‘Zij hadden een schema ingesteld waarbij per blok een nieuw, klein publiek naar binnen schoof. Het was de eerste live muziek die ik sinds maart hoorde: ik heb er tot over mijn oren van genoten!’ Met plezier denkt ze ook terug aan haar livestreamconcert vanuit het Muiderslot. ‘We speelden in de prachtige Ridderzaal en mochten met een heel klein clubje mensen het kasteel bekijken. Een bijzondere ervaring!’

Financieel kwam ze dus nog niet in de knel. ‘De nieuw verworven inkomsten vallen weliswaar in het niet bij de verliezen door de vele afzeggingen, maar ik heb geen enkele keer mijn professionele werk gratis of voor verlaagd tarief aangeboden. Ik kwam overigens niet in aanmerking voor de TOZO-regelingen omdat ik veel lesgeef en alle lessen online zijn doorgegaan. Bij het Utrechts Conservatorium kreeg ik zelfs extra werk aanboden, wat ik met beide handen heb aangegrepen. Ik ben nu naast docent ook mentor van een groepje Masterstudenten, dat bevalt uitstekend!’

Anders dan veel van haar collega’s heeft Lemereis zelfs niet hoeven bezuinigen. ‘Mijn vaste lasten kan ik vooralsnog uit mijn inkomsten betalen’, zegt ze. ‘Het scheelt ook dat ik niet meer uit eten kan gaan, wat ik graag doe.’ Het ergste van de pandemie vindt ze de steeds wisselende missiven van de overheid. ‘Toen eind september de tournee van This is not a Fairy Tale gecanceld werd vlak voordat hij van start zou gaan, ben ik een week heel erg van slag geweest. Ik voelde me een 6-jarige die te horen krijgt dat haar verjaarsfeestje niet doorgaat. Mijn vriend zei gelukkig dat ik best boos en verdrietig mocht zijn en nam me mee voor een mooie wandeling in de Soesterduinen.’

Door de verlenging van de lockdown tot op zijn minst 9 februari kwamen ook vier verplaatste uitvoeringen te vervallen. ‘Ik zou bovendien van start gaan met een mooi project vanuit KASKO: een gloednieuwe opera in samenwerking met een grote groep buurtbewoners uit Zwolle. Dat moet nu ook weer worden verzet, een hele klus. Komend jaar stond vanuit Stichting In de Knop ook een leuke samenwerking gepland met het Ragazze Quartet. We gaan nieuwe strijkkwartetten componeren met componisten van 8 tot en met 18 jaar, maar de gezamenlijke aftrap in Muziekgebouw aan ’t IJ gaat niet door. De eerste workshops zullen online plaats moeten vinden.’

Die voortdurende onzekerheid knaagt aan haar: ‘Mijn agenda is inmiddels een onnavolgbaar document van doorkrassingen en doorverwijzingen. Het moeilijkste vind ik dat de maatregelen telkens zo kort van tevoren worden aangekondigd en ook maar voor 3 weken gelden. Ik wil graag weten waar ik aan toe ben. Al sinds de eerste lockdown zit ik in een behoorlijk inspiratievrije zone. Maar nog erger dan de geslonken inkomsten vind ik het artistieke gemis. De inspiratie die ik krijg van anderen tijdens concerten, festivals, groepslessen, een bezoek aan een museum of sowieso een verandering van omgeving mis ik enorm. Als ik had geweten dat alles zo lang plat zou liggen, was ik misschien wel ergens gaan kluizenaren om eindelijk dat pianoconcert te schrijven.’

Toch ziet Lemereis enige lichtpuntjes: ‘Dankzij de online lessen heb ik met sommige van mijn jongste leerlingen nu meer contact. Ze weten me gedurende de week te vinden via WhatsApp, sturen filmpjes van hun composities, vragen naar vingerzettingen of steken gewoon hun tong uit op een selfie. Daar kan ik helemaal van smelten. En samen met Remy Alexander, mede artistiek leider van In de Knop, heb ik veel tijd kunnen steken in het ontwikkelen van leuke plannen voor de toekomst. We hebben eindelijk ook een nieuwe website.’

In zekere zin heeft de afgelopen periode haar ook nader tot zichzelf gebracht, erkent Lemereis: ‘Op een gegeven moment voelde ik toch weer die enorme innerlijke drive om te componeren. Een paar dagen achter de vleugel in mijn studio doet wonderen: het is simpelweg onvoorstelbaar dat ik niet zou componeren. Dat zal waarschijnlijk altijd zo blijven. Een geruststellende gedachte.’

Inkomen verloren? Ja, gestopt met bijhouden na € 10.000
Werk verloren? Ja, vooral concerten en workshops, maar ook nieuwe opdrachten blijven veelal uit.
Uitkering? Nee

Foto: Mark Brants