Krijgen we na de coronacrisis een steviger ‘Off-Broadway’-circuit in Nederland? Het is nog even afwachten, maar de komst van nieuwe initiatieven voor de innovatie van musical is hoopgevend. Een van die nieuwe initiatieven is NANOEK van muziektheatermaker Anouk Beugels. Met NANOEK wil Beugels ruimte scheppen voor experiment, maar ook een kloof tussen de opleidingen en het werkveld dichten.
Na het lezen van Later is al lang begonnen, het sectoradvies voor muziektheater dat de Raad voor Cultuur in 2019 publiceerde, besloot Beugels om een stap van het onderwijs naar de praktijk te zetten. Als voormalig artistiek leider van de opleiding Muziektheater in Codarts zag zij waar studenten met maakambities tegenaan liepen. ‘Zij konden met die talenten niet terecht in het werkveld. Jonge schrijvers en componisten zijn voor een commerciële producent een te groot risico.’
Daarnaast bleek het lastig om in een al volle musicalopleiding ruimte te maken.’Sommige studenten moeten echt alleen maar uitvoeren, want dat is al heel complex. Je hebt al drie disciplines die je in vier jaar moet beheersen. We hebben curricula gemaakt voor studenten met maaktalenten, maar echte vervolgopleidingen voor schrijvers en componisten bestaan nog niet. Wel in de brede zin, maar niet toegespitst op musical. Daarom zijn er trajecten nodig waarin afgestudeerde talenten vlieguren kunnen maken.’
‘Codarts was een goede plek om het musicalgenre ongehinderd te onderzoeken. Je werkt met jonge, onbevangen mensen en bent minder gebonden aan rechten, waardoor je meer kan experimenteren. Ik denk dat dat precies is wat nog ontbreekt in het werkveld: ruimte om dingen uit te proberen en te mislukken, zonder de dwang van succes en kaartverkoop. Die dwang gaat ten koste van verbeelding. Nu zie ik te vaak voorstellingen die rood op rood zijn: je zingt ergens over, maar je ziet het ook terug in het decor en in de kleding. En er is weinig focus op de actualiteit. Ik zie veel hernemingen die zo vastzitten aan de rechten van een origineel uit een ander land en een andere tijd, dat je niet de vertaling naar het hier en nu kunt maken. Tegelijkertijd is er een ontwikkeling gaande van oorspronkelijk Nederlandse musicals die ik interessant vind. Soldaat van Oranje en Hij Gelooft in Mij hebben me bijvoorbeeld geïnspireerd, of het werk van Homemade Productions. Ik hoop een volgende stap te kunnen zetten in die ontwikkeling.’
De behoefte om te experimenteren en te ontwikkelen leidde in 2020 tot de oprichting van NANOEK, een stichting die momenteel vier projecten telt. Na de annulering van hun afstudeervoorstellingen namen Dominique de Bont en Sterre Verschoor het initiatief voor De Nieuwe Lichting, een showcase waarin alumni van vier muziektheateropleidingen zingen met professionals als Willemijn Verkaik en Lone van Roosendaal. Daarnaast worden er drie musicals gemaakt door jonge schrijvers en componisten. Op 20 juni vindt in De Balie een concertante lezing plaats van Lokroep, de eerste musical in de reeks. Een lezing van alle drie de projecten volgt in de eerste editie van het het O-Festival (voorheen de Operadagen) in Rotterdam.
Lokroep is een conceptmusical – een musical die uitgaat van een thema in plaats van een verhaal – over de grijsgebieden van #MeToo. ‘Dat idee zit er al heel lang’, vertelt Beugels. ‘Ik ben zelf student geweest in de tijd dat er in Toneelacademie Maastricht misstanden waren en ben vervolgens docent en artistiek leider geworden van een andere opleiding. Ik heb zoveel verschillende petten opgehad en situaties meegemaakt dat ik daar wel iets zinnigs over kan vertellen. Uiteindelijk heb ik daar een concept voor bedacht en Amanda Payne, Elisabeth van Nimwegen en Marijn Bellaard gevraagd als schrijvers.’
‘Sommige #MeToo-situaties zijn glashelder. Je hebt een aanwijsbare dader en slachtoffer. Dat zijn de no-brainers. Maar ik wil dat er nagedacht wordt over de ongemakkelijke grijsgebieden, waarin mensen niet direct dader of slachtoffer zijn. Ik wil het systeem aankaarten waardoor misbruik mogelijk wordt. Wat voor verantwoordelijkheid heb je als omstander? Wanneer grijp je in en waar zijn je contactpersonen? De musical bestaat uit vijf verschillende situaties die ieder een eigen stijl van compositie krijgen: de een is geheel doorgecomponeerd, terwijl een ander bijvoorbeeld gebruik maakt van een soundscape. Onze componist Job Greuter onderzoekt de grens tussen consonantie en dissonantie om het thema muzikaal te ondersteunen. Waar een acceptabele situatie zo kan omslaan in machtsmisbruik, kun je dat ook horen in de muziek.’
Waarom een musical voor zo’n beladen onderwerp? ‘#MeToo gaat door alle lagen van de bevolking heen. Een musical kan zo’n zwaar thema toegankelijk en inzichtelijk maken voor een groot publiek. Bovendien spreekt de complexiteit van het genre me aan. Muziek gaat voor mij door het hart en tekst door het hoofd. Die dualiteit in de vorm wil ik verbinden aan de dualiteit in het thema.’
De twee volgende projecten, Storm en Niet Antigone, zijn in nog vroegere stadia van ontwikkeling. Voor Storm is Beugels benaderd door Sanne Thierens, die het script van de musical schrijft. Het wordt een song cycle over de vergeten vrouwen in de Nederlandse geschiedenis en sluit aan bij musicals als Hamilton (2015) en Six (2017), waar historische personages gekoppeld worden aan hedendaagse muziekgenres. ‘Ieder personage heeft een totaal eigen stijl die aansluit bij het karakter. Je zag dat Six (een song cycle over de ex-vrouwen van koning Hendrik VII van Engeland) een jong publiek kan trekken, omdat de muziek aanspreekt. Zo kan je jongeren enthousiasmeren voor een geschiedenis die niet doorgegeven is en veel spannender verteld wordt dan in een klaslokaal.’
Niet Antigone wordt een podcast-musical van schrijver Amanda Payne en componist Charlotte Dommershausen, die gecoacht worden door Ramsey Nasr en Jeroen Sleyfer. ‘De sterkere focus op muziek en verbeelding vind ik spannend. Je krijgt als publiek geen beeld voorgeschoteld, maar moet dat zelf bedenken. Wat ik heel goed vind, is dat Amanda en Charlotte zichzelf in het verhaal hebben geschreven en ook gaan zingen en spelen. Ze nodigen de personages uit Antigone uit om het verhaal opnieuw te bekijken. Of het bij een podcast blijft of dat er ook een enscenering volgt weten we nog niet, maar het wordt wel als podcast uitgegeven.’
Opvallend is dat deze musicals niet alleen de perspectieven van vrouwen centraal stellen, maar ook overwegend door vrouwen geschreven, gecomponeerd en geregisseerd worden. Dat deelt NANOEK met het nieuwe productiehuis MusicalMakers, dat eveneens verschillende vrouwelijke makers aan zich gebonden heeft. In een veld waar vrouwelijke makers ondervertegenwoordigd zijn, is dat een welkome ontwikkeling. ‘Er zijn wel vrouwen die belangrijke posities in de musicalsector bekleden, maar ik kan bijvoorbeeld nog weinig vrouwelijke muzikale leiders, componisten of schrijvers opnoemen. Dat vind ik een gemiste kans. Wij hebben bewust gekozen voor een evenwichtige vertegenwoordiging.’
Daarnaast wil Beugels de voorwaarden bevragen waarop musicals gemaakt worden. ‘Het zou goed zijn als iedereen zich veilig genoeg voelt om vrijuit te spreken tegen een producent of regisseur. Je moet actief tegenspraak organiseren, zodat alle informatie bij je komt. Natuurlijk moet het helder blijven wie waarvoor eindverantwoordelijk is, maar ik probeer zoveel mogelijk in samenspraak te doen met mijn acteurs en medewerkers. Daarnaast is het een open vraag hoe je rechten verdeelt en mensen voldoende honoreert voor het werk dat ze doen. Dat geldt ook voor audities. Het is heftig hoeveel onbetaald werk auditanten moeten verrichten. Je moet een treinreis betalen, je moet nummers en scènes voorbereiden…ik zou dan liever minder geld in een decor investeren, en meer in een eerlijke tegemoetkoming van auditanten. Het is mijn voornemen om daar ook in te emanciperen. Er zijn heel veel aannames waar we meer over na moeten denken. Klopt het wel wat we doen? Ik heb een enorme drive om die werkomstandigheden beter te organiseren en te veranderen.’
Foto: Okke Westdorp
