Hoe kun je theater maken binnen alle anderhalvemeterrestricties, zonder dat je als toeschouwer voortdurend geconfronteerd wordt met die afstand – en dus indirect met de coronapandemie? Bijvoorbeeld door een voorstelling zónder performers te maken. In een reuzenrad. Van achttien meter hoog.

Dat bedacht Piet Menu, artistiek leider van Het Zuidelijk Toneel, samen met Schippers&VanGucht. De reuzenradvoorstelling Radman opent vanaf september in diverse Brabantse steden het anderhalvemetertheaterseizoen. Menu: ‘In een gondel van een reuzenrad vergeet je even dat je in een anderhalvemetervoorstelling zit, je vergeet corona en stijgt letterlijk even uit boven de stad.’

Hij benaderde Jellie Schippers en Myriam Van Gucht, het beeldende theatermakersduo dat ruime ervaring heeft met onconventionele publieksopstellingen en theaterinstallaties in de publieke ruimte. Met hen ging hij in gesprek over een mogelijk voorstellingsconcept. Schippers: ‘We wilden geen concepten ontwikkelen die zich puur en alleen baseren op die anderhalve meter afstand. We houden ervan om zo’n theatrale installatie naar onze hand te zetten, maar dat moet nooit het uitgangspunt zijn: vorm en inhoud moeten met elkaar samenvallen.’

Dus gingen ze op zoek naar een inhoudelijke relevantie, een urgentie om nu een voorstelling te maken. ‘Als er al iets heel direct voortkomt uit deze coronaperiode, dan is het wel het thema verbinden’, volgens Schippers. ‘We hebben de laatste maanden allemaal in een soort isolement gezeten, we zijn elkaar misschien wat uit het oog verloren.’ Van Gucht: ‘Volgens mij kunnen kunstenaars de verantwoordelijkheid nemen om mensen weer samen te brengen.’

Dit project is daar ‘een kleine poging toe’, zegt Schippers. ‘De voorstelling gaat over elkaar zien. En over het kijken naar het geheel waar je onderdeel van uitmaakt. Wij zien een reuzenrad aanvankelijk als een geheel, maar het bestaat uit allerlei losse onderdelen die met elkaar samenwerken.’

Het idee is om van het rad zelf een personage te maken, waar jij je als toeschouwer tot verhoudt. Als toeschouwer neem je plaats in de gondel en krijg je een koptelefoon op, waardoor je de gedachten van het reuzenrad te horen krijgt. Bovendien krijg je een verrekijker, waarmee je de stad kan afspeuren op zoek naar ‘sporen van het verhaal’: beeldende interventies die refereren aan wat je hoort. Menu: ‘De hele stad wordt op die manier onderdeel van het werk.’ Schippers: ‘Een aantal interventies vind je heel makkelijk, andere zitten goed verstopt. En het zou leuk zijn als je je af en toe ook vergist: dat je denkt dat wij er iets ingestopt hebben dat er helemaal niet bij hoort.’

Door die continue vorm, waarbij je bovendien niet afhankelijk bent van de fysieke aanwezigheid van performers, is het concept ook nog enigszins rendabel, volgens Menu. ‘Tegelijkertijd heb je wel het gevoel van een live-ervaring.’

Theatervoorstellingen zonder fysieke aanwezigheid van performers lenen zich in potentie uitstekend voor de anderhalvemetersamenleving. Schippers en Van Gucht hebben er al ruime ervaring mee; eerder maakten ze onder meer Buiten dienst (de lift) en De vervelende bus. Schippers: ‘We proberen het publiek daarbij te verleiden zich actief tot de theatrale ruimte te verhouden. Het is participatietheater, waarbij je niet participeert met een acteur maar met de theatrale installatie waar je ingezet wordt.’

Van Gucht: ‘In dit geval is het rad het personage. Op het moment dat je je er als toeschouwer aan verbindt is het theater. En die verbinding krijg je door het persoonlijk te maken en “witregels” aan te brengen.’ Schippers vult aan: ‘We proberen veel ruimte voor interpretatie te laten. Je wilt de fantasie van het publiek prikkelen, dus we gaan zo’n verhaal niet helemaal dichtsmeren. In dit geval is het een interactie tussen rad, stad, uitzicht, tekst en muziek.’

We worden nu uitgedaagd om opnieuw na te denken over wanneer iets theater is, zegt Menu. ‘Voor mij zou er een groot verschil zijn tussen het kijken van een online voorstelling vanaf je eigen laptop, en wanneer diezelfde registratie gestreamd zou worden op een groot gebouw en iedereen vanaf zijn eigen balkon dat kan bekijken. Waar ligt de grens van wat theater is? Bij mijzelf gaat het op dit moment over het samenkomen van meerdere mensen – of dat nu een performer en toeschouwer is, of zoals in het geval van Radman, publiek onderling. Het voelt na deze maanden alsof theater minimaal voor twee personen moet zijn. Tegelijkertijd realiseer ik me als ik dit zeg ook meteen dat dat niet helemaal klopt, maar op dit moment wil ik er graag op die manier over nadenken.’

Maar het anderhalvemetertheater moet voorbijgaan aan het zoeken naar een vorm en setting die de gewenste afstand bewaren, benadrukt Schippers. ‘Behalve de vorm merk je dat je sinds corona ook de inhoud opnieuw moet bevragen.’ Dat is overigens onontkomelijk volgens Schippers. ‘Corona heeft ons allemaal beïnvloed. Zonder dat alles er letterlijk over hoeft te gaan, merk je dat er vanzelf inhoudelijke verschuivingen plaatsvinden.’

Ter illustratie noemt ze de voorstelling #TussenTijdCapsule, waarmee ze deze zomer op Theaterfestival Boulevard in première zouden gaan. ‘Die voorstelling ging over vertragen, over ontsnappen aan de klok en wat dat zou kunnen opleveren. Maar ineens hebben we met z’n allen stilgestaan.’ Zo’n thematiek heeft de laatste maanden per definitie een heel andere lading gekregen, zegt Schippers. ‘Je moet dan als maker goed nadenken wat zo’n voorstelling dan juist wel en niet vertelt.’

Menu: ‘Voorstellingen ontstaan in het hoofd van de toeschouwer. In teksten die voor corona geschreven zijn, lees je nu ineens allerlei referenties aan corona. Bij Het Zuidelijk Toneel is er het plan om in 2021 te werken rondom het thema “helden”. In de voorstelling Minimassa-opera zouden we driehonderd mensen uit de zorg op het podium centraal zetten. Dat project lag er al, maar heeft een heel andere invalshoek en een veel actuelere inhoud gekregen. Begin dit jaar ging de voorstelling nog om het losweken van de vraag of dit nou onze echte helden zijn, maar daar is inmiddels consensus in: ja, dat zijn ze. Dan heb je ineens een ander vertrekpunt.’

Radman van Schippers&VanGucht en Het Zuidelijk Toneel is (in ieder geval) van 4 t/m 20 september te zien bij de schouwburgen in Eindhoven, Breda en Tilburg.