In virtual reality kun je de anderhalve meter afstand op een veilige manier slechten, vertelt choreograaf David Middendorp, artistiek leider van Another Kind of Blue. ‘Toeschouwers kunnen fysiek heel ver uit elkaar zitten maar in VR bij wijze van spreken bij elkaar op schoot zitten.’ Hij werkt op dit moment aan de VR-dansvoorstelling HandsON, die tijdens De Nederlandse Dansdagen Digitaal in première gaat.

Choreograaf David Middendorp werkt graag met inventieve technologieën: eerder maakte hij bijvoorbeeld al een duet voor een danser en twaalf drones. Met het idee om te werken met virtual reality (VR), liep hij al een tijdje rond toen de coronacrisis uitbrak. Hij realiseerde zich dat dit het uitgelezen moment was om ermee aan de slag te gaan. ‘Met alle regels die voortdurend veranderen, is het heel risicovol om nu een tournee met een groep dansers op te zetten. De kans is te groot dat je al het geld dat je in de voorbereiding steekt weer kwijtraakt. We wilden aan iets werken dat, wat er ook gebeurt wat betreft coronamaatregelen, sowieso zin heeft.’

HandsON is straks op twee manieren te bekijken: via YouTube kan iedereen op een relatief toegankelijke manier een beeld krijgen van de voorstelling. Middendorp: ‘Voor het best mogelijke resultaat wil ik natuurlijk dat de kijkers de VR beleven met de best mogelijke technieken, maar je moet ook aan je bereik denken. Dus we maken een soort uitgebreide teaser die iedereen die thuis een VR-bril heeft, online kan bekijken.’

Maar – en daar draait het voor Middendorp om – er komt ook een korte zalentournee, die wordt afgetrapt tijdens de Nederlandse Dansdagen Digitaal in oktober. Je bekijkt de voorstelling dan door een professionele VR-bril, samen met in totaal ongeveer twintig mensen. Die andere mensen zijn belangrijk: Middendorp wil onderzoeken hoe hij het publiek een bewustzijn kan geven van de andere toeschouwers in de zaal. ‘Een van de redenen waarom mensen naar het theater gaan en niet achter een scherm kruipen, is de sociale ervaring van een theaterbezoek. Dat samenkomen, ergens over kunnen napraten, de oeh’s, de aah’s en de stiltes maken dat theater zo’n unieke ervaring is. Dat kun je in VR niet helemaal namaken natuurlijk, maar ik wil onderzoeken wat je daar wél van kan meenemen. In hoeverre kan ik de beleving via VR “socialer” maken dan het passief kijken naar een scherm?’

Dat zou er dan als volgt uit kunnen zien: je begint als toeschouwer gewoon in het theater, je zit in de zaal, op gepaste afstand van de andere bezoekers. Als je de VR-bril opzet, gebeurt er aanvankelijk niet zo veel: je ziet gewoon een theaterzaal en de andere toeschouwers die om je heen zitten. ‘Dan gebeurt er iets op het toneel, ikzelf geef bijvoorbeeld een inleiding waarin ik iets vertel over het maakproces. En terwijl ik dat vertel, verandert de stoel waarop je zit in een hand, en die hand zakt samen met jou door de vloer: in een duistere wereld die onder het theater verscholen ligt. De toeschouwers krijgen een controller waarmee ze vervolgens zelf de VR-wereld kunnen uitlichten.’

De dynamiek van handbewegingen is het uitgangspunt van deze virtuele dansvoorstelling, vertelt Middendorp. ‘Ik zocht naar mooie 3D-objecten, die het liefst ook kunnen bewegen. Handen zijn eigenlijk een soort sculpturen.’ Op YouTube gingen ze op zoek naar filmpjes van handbewegingen van wereldleiders: Trump, Merkel, Berlusconi. Die verwerkte hij tot een ‘handenchoreografie’.

Die choreografie wordt vervolgens gekoppeld aan (animaties van) de dansers. Dat gebeurt via motion capture, een techniek die ook vaak bij animatiefilms wordt gebruikt om op een zo realistisch mogelijke manier bewegingen en mimieken te krijgen. ‘We nemen een choreografie op en koppelen dat aan een model, in dit geval dus van een hand. Soms veranderen we bij een duet tussen twee handen de ene hand weer in een danser, zodat je een dans met een hand en een danser hebt.’

Er is nog veel uit te zoeken, en Middendorp beschouwt dit project echt als een eerste experiment, een verkenning naar de mogelijkheden. ‘We houden het nu ook vaak zo simpel mogelijk. Het leukst zou ik het vinden als de voorstelling begint met echte dansers, die fysiek in het theater aanwezig zijn, dat je vervolgens zo’n bril opzet en die dansers er dan nog steeds zijn, maar dan in een digitale context. Maar dat is veel duurder en veel complexer, dus voor nu blijft het puur digitaal.’ Maar het is de bedoeling dat dit zeker niet de laatste keer is dat Middendorp met VR werkt, benadrukt hij. ‘Door de oneindige mogelijkheden is het een heel spannend medium om een choreografie of een verhaal in te gieten.’

Het leuke van werken met VR is dat je met een volledig leeg universum begint dat je totaal kan inrichten zoals jij dat wilt, volgens Middendorp. ‘Die vrijheid is tegelijkertijd soms bijna beperkend: je moet aan zoveel dingen denken, het publiek heel erg sturen in richting en focus. Het theater is een mooi omlijst kader, een doos die je aan moet kleden.’ In VR is dat anders: hoe breng je focus aan, hoe stuur je de blikrichting van de toeschouwer? ‘We geven toeschouwers nu aanvankelijk alle tijd om rustig rond te kijken, en proberen ze daarna toch te verleiden een bepaalde kant op te kijken.’

Een van de grote voordelen van VR is bovendien dat je volop kan spelen met afstand en nabijheid – iets wat juist nu, met alle anderhalvemeterrestricties, extra spannend is. ‘Toeschouwers kunnen fysiek heel ver uit elkaar zitten maar in VR bij wijze van spreken bij elkaar op schoot zitten.’

‘Een ander voordeel is dat als er een tweede golf zou komen, het hele theaterplan dan natuurlijk niet doorgaat, maar dan heb je altijd nog een soort backup, die je als app-beleving kan uitbrengen en mensen dus alsnog kunnen bekijken.’

Maar de echte gedeelde beleving kun je nooit helemaal benaderen, geeft Middendorp toe. ‘Er zijn heel veel menselijke elementen die toch wegvallen. Hoe iemand voelt of hoe iemand ruikt, dat mis je. Het visuele is in meer of mindere mate goed te benaderen, maar je kan niet iemands hand vasthouden als het spannend is.’

HandsON van Another Kind of Blue in coproductie met de Nederlandse Dansdagen gaat in oktober in première en aansluitend op tournee.