Actrice Chrisje Comvalius is dinsdag op 75-jarige leeftijd overleden. Ze stond 55 jaar lang op Nederlandse, Surinaamse en Arubaanse planken. En ontfermde zich als mentor over jong talent en makers van kleur in Nederland.
Chrisje Comvalius (1948) komt rond 15-jarige leeftijd van Aruba naar Nederland. Ze wil al jong actrice worden, maar haar ouders halen haar over eerst een vak te leren. Nadat ze aan de kweekschool haar hoofdakte heeft gehaald, met de aantekening dat ze ook les mag geven aan moeilijk opvoedbare kinderen, gaat ze werken bij de schooladviesdienst.
Maar al in 1967 wordt ze alsnog ontdekt door regisseur Marcel van Dijk, die haar als eerste zwarte vrouw de verteller laat spelen in Brechts Moeder Courage. Daarna volgen meer rollen in semi-professionele theater- en cabaretvoorstellingen. Bij gebrek aan rollen voor ‘zwarte kniertjes’ richt ze in 1978 het Rotterdamse theatercollectief Groep13 op, waarbij ze speelde en produceerde. In deze periode volgt ze ook bij het Rotterdamse Lantaren/Venster theaterworkshops van onder anderen Rieks Swarte, Ton Lutgerink, Javier Lopez Piñon en Leo Hoogenboom.
Uiteindelijk staat ze ruim 55 jaar in het vak, afwisselend in Nederland, op Aruba en Sint Maarten. Na Groep13 speelt ze bij onder meer Toneelschuur Producties, Cosmic en opvolger MC, Impresariaat Gislebert Thierens (Faya, de musical met een geheel Surinaamse cast uit 1996), Mach, Siberia, Female Economy en een tweede zelf opgerichte Theatergroep Mikanto. Op Sint Maarten speelt ze zeven jaar bij de St. Maarten Theater Association. Daarnaast regisseert ze, onder meer bij het Ro Theater.
In de jaren tachtig maakt Comvalius, met rollen in onder andere Nos ta bai Hulanda en De familie Wijntak van Frank Zichem, ook haar entree in de Nederlandse tv- en filmwereld. Begin jaren negentig zit ze in series als Weltevreden op 10, Goudkust en Oppassen!. In 2004 volgt haar bekendste tv-rol, die van Dorothea Grantsaan in Goede Tijden, Slechte Tijden. Vier jaar lang is ze de moeder van Bing (Everon Jackson Hooi) en de vrouw van Jef (Bartho Braat).
In totaal speelt ze in meer dan dertig films, waaronder Achtste groepers huilen niet (Gouden Kalf Publieksprijs 2012) en In Oranje (Gouden Film 2004 en Young Artist Award 2005). In 2021 is ze nog te zien in Koeriers, de door Safi Graauw geregisseerde online serie.
Uit dit uitgebreide oeuvre worden fragmenten vertoond op een ontroerend eerbetoon voor Comvalius in maart 2021 in Theater Rotterdam. De avond wordt georganiseerd door The Need For Legacy, een jonge generatie theatermakers van kleur die zich inspannen voor een inclusieve Nederlandse theatergeschiedenis.
Naast haar eigen theaterwerk, ontfermt Comvalius zich als mentor over jong talent en makers van kleur in Nederland. In de Volkskrant schrijft familielid Ernestine Comvalius, voormalig directeur van het Bijlmer Parktheater, dat er wel dagelijks een jonge maker, actrice of collega-acteur bij haar langskomt voor advies of een pittig gesprek. ‘Zij hangen aan haar lippen en zij haalt voldoening uit het overdragen van haar kennis en wijsheid aan de jongere generatie. Niemand vertrekt zonder het nuttigen van een glas eigen gemaakte gemberbier of een kommetje cassave soep.’
In ons Theatermaker Magazine van juni 2022 wenst de actrice die nieuwe generatie ‘een meer dekoloniaal denkend theaterlandschap’ met ‘meer stukken over intimiteit tussen Zwarte personen. Meer vreugde, meer verbeelding’.
Chrisje Comvalius leed aan Alzheimer en hartfalen. Haar familie liet weten dat ze vredig en omringd door haar dierbaren is ingeslapen. Begin volgend jaar komt er op NPO een documentaire over het euthanasietraject dat ze heeft doorlopen.
In juni 2022 schreef Simone Zeefuik in samenwerking met The Need For Legacy een profiel over de actrice: …Ma mi de ete: over leven – In gesprek met Chrisje Comvalius. Foto: Beck Delude
