Op 6 februari 2023 werd Maraş (Kahramanmaraş), een stad in het zuiden van Turkije, getroffen door twee zware aardbevingen. Zeker elf steden, tientallen regio’s, honderden dorpen en miljoenen mensen werden daardoor geraakt. Acteurs stonden de zwaarst getroffen slachtoffers bij, met activistische, humanitaire en artistieke programma’s. ‘Een opmerkelijke humanitaire prestatie’, schrijft de Koerdische toneelschrijver en -regisseur Mirza Metin.

Geen werk
Er heeft zich een enorme catastrofe voltrokken waarvan de gevolgen nog vele jaren voelbaar zullen zijn. Zes van de elf getroffen steden zijn zo goed als met de grond gelijk gemaakt. Het spreekt voor zich dat ook de theatersector hier erg onder geleden heeft en nog steeds lijdt. Sommige acteurs zaten gevangen onder het puin, sommige raakten gewond, verloren hun huis en familie, sommige theaters werden verwoest en alle acteurs zaten zonder werk, met uitzondering van acteurs die werken voor het staatstheater of voor een salaris van de plaatselijke gemeente. Ik richt me daarom voornamelijk op particuliere en onafhankelijke theaters. En op Koerdisch gebied, maar het moge duidelijk zijn dat de theaters in Turkije en Syrië zich min of meer in dezelfde situatie bevinden.

Talent voor crisismanagement
Zelfs als we de impact van de aardbeving, de coronapandemie én de oorlog buiten beschouwing laten, worden de Koerdische theaters al tientallen jaren geconfronteerd met repressie, beperkende maatregelen en censuur, opgelegd door de Turkse staat. Misschien daarom hebben Koerdische theatermakers mettertijd een zeer sterk vermogen ontwikkeld om met crisissituaties om te gaan. Tijdens oorlog, protesten en burgerlijke onrust nemen Koerdische acteurs vaak een leidende rol op zich. In de stad Van, waar de bevolking grotendeels uit Koerden bestaat, zag je dat al onder meer tijdens de aardbeving van 2011 en tijdens de oorlog tegen IS. Ook na de laatste beving ontwikkelden ze zowel voor de korte als de lange termijn humanitaire en sociaal- artistieke plannen.

De eerste dagen
In de eerste dagen na de ramp gingen veel acteurs naar de gebieden die het zwaarst door de aardbeving waren getroffen om slachtoffers te ondersteunen. Op sociale media informeerden ze hun volgers dagelijks over de situatie en deelden ze de behoeften van de getroffen regio’s. Vrijwilligers konden op die manier ook met hen in contact komen om zich bij de hulpverlening aan te sluiten. Bovendien werkten ze samen met maatschappelijke instellingen en organisaties in hun eigen gebieden en steden. Theatergebouwen die niet beschadigd waren, werden omgebouwd tot opslagplaatsen voor de levering van hulpgoederen of tot onderkomens voor gezinnen van aardbevingsslachtoffers.

Lange termijn
Het was al snel duidelijk dat de invloed van de aardbeving nog jaren voelbaar zal zijn. Na ongeveer anderhalve maand keerden veel acteurs terug naar hun oorspronkelijke gebieden en maakten daar hulpplannen voor de langere termijn. Om dat zo geïnformeerd en professioneel mogelijk te doen, creëerden ze platforms, kregen opleidingen en steun van deskundigen in psychologie en pedagogie, werkten ze samen met Koerdische, Turkse en Europese organisaties en vroegen fondsen aan. Veel acteurs zetten zich nu in voor kinderen in de getroffen gebieden. Volgens deze acteurs hebben zij de komende twee tot drie jaar gereserveerd om hun samenleving op deze manier te dienen.

Daarnaast zijn meerdere acteurs, die in minder getroffen steden of buiten het aardbevingsgebied werken, in de laatste week van maart begonnen met het opvoeren van benefietvoorstellingen, zowel om het moreel van de slachtoffers van de aardbeving te verhogen als om hen geld te schenken. Voor de zwaarst getroffen gebieden worden plannen gemaakt voor tent-, prefab- en tuintheaters en open ruimtes, zodat acteurs in de toekomst, en vooral tijdens het zomerseizoen, hun werk kunnen voortzetten en de slachtoffers zowel geestelijke als praktische steun kunnen bieden. Daartoe zoeken ze steun bij verscheidene instellingen en organisaties. Zelfs de theaters waarvan de gebouwen niet door de aardbeving zijn beschadigd, zijn in financiële moeilijkheden geraakt. Voor lange-termijnplannen hebben zij financiële steun nodig, plus materiaal voor werkruimtes en tenten.

Rojava en Syrië
De situatie in Rojava (Syrisch Koerdistan) en Syrie is extra schrijnend. De getroffen steden kregen na de ramp nauwelijks hulp. De media besteedden weinig aandacht aan ze en landen die hulp stuurden naar Turkije vergaten hen vaak. De meeste hulp die ís gestuurd, werd gestolen. Na de aardbeving stierven nog meer mensen door kou, honger en ziekte.

De meeste theatergroepen in Rojava zijn zeer jong, vaak ontstaan na de Rojava-revolutie. Acteurs uit het gebied laten weten geprobeerd te hebben de hulp voor de slachtoffers te bundelen, maar de beperkte middelen, de grenzen tussen districten en steden, en het conflict dat nog steeds voortduurt, maakten dat bijna onmogelijk.

Natuurlijk zijn de gevolgen van de oorlog nog altijd voelbaar in deze regio’s. Veel theaters en bioscopen zijn tijdens de gevechten beschadigd. Na de oorlog zijn veel acteurs gaan optreden onder tentdoek in kampen, en hebben ze theaters opgezet in verwoeste gebouwen. Maar nu heeft de aardbeving ook veel plaatsen beschadigd die zij gebruikten voor hun werk en repetities. Desalniettemin willen mensen te midden van deze catastrofe nog steeds artistieke ruimtes maken, om een frisse wind te laten waaien.

De activistische en artistieke activiteiten van Koerdische kunstenaars overleven alle tijden van crisis. Het is te hopen dat deze praktijk altijd levend blijft, en dat de acteurs steeds prominenter en mondialer worden in hun artistieke optredens.

Foto: Veysel Seçen – voorstelling Serencama Qijikan van Şermola. Vertaling Matt Broomfield en Marijn Lems