Op 22 december 2017 bestaat het Luxor Theater precies honderd jaar. Naast twee feestelijke gelegenheidsvoorstellingen markeert een tentoonstelling over de turbulente geschiedenis van het grote amusementstheater het jubileum.

Luxormedewerkster Désirée Elens stelde in het nieuwe Luxor een kleine, maar heel informatieve tentoonstelling samen die een roerige geschiedenis laat zien. Net voor de opening reed een verdwaalde Volkswagen nog met grote snelheid het gebouw binnen. Die miste de expositie op een haar. Een stuk muur is nu van hout in plaats van van steen, in het plafond zit nog een gat, maar de constructie van het gebouw en de tentoonstelling zijn onaangetast. De entree van de ongelukkige automobilist is meteen de laatste bijdrage aan de geschiedenis van het theater.

De tentoonstelling zegt niet alleen veel over de geschiedenis van Luxor en het theater in Nederland, maar ook over Rotterdam. In 1917 werd aan de Kruiskade een art déco-theater gebouwd, op de plaats waar het Oude Luxor nu nog steeds is gevestigd. Het was met 1180 stoelen verreweg het grootste theater van het land.

Een jaar later kwamen de meeste aandelen in handen van het Duitse filmconcern UFA. In 1928 werd het theater verbouwd tot Luxor Palast; later zouden nog vele aanpassingen en renovaties volgen. Luxor was vermaard om zijn uitstekende orkest en zijn enorme en veelzijdige bioscooporgel.

In 1933 begon de band met Duitsland te knellen. Theaterdirecteur Bollongino deed zijn best, maar kon niet alle nazipropaganda uit zijn theater bannen. Dat leidde soms tot ordeverstoringen in de zaal. Toen Bollongino vanuit Berlijn de opdracht kreeg om zijn Joodse personeel te ontslaan, stapte hij op. Op de tentoonstelling hangt een cartoon met de tekst ‘Boycot Hitler-Duitschland: niet naar Luxor’.

Bij het bombardement van Rotterdam was het theater een van de weinige gebouwen die overeind bleven. Het Luxor Theater werd de plaats waar NSB-bijeenkomsten werden gehouden, in 1941 de verjaardag van de Führer werd gevierd en propagandistische en antisemitische films werden vertoond. Affiches, krantenadvertenties en aankondigingen vragen aandacht voor Jud Süss en Führergeburtstagfeier.

Na de oorlog en de vijf zwarte jaren voor Luxor kwam het theater weer in Nederlandse handen en verdween ‘Palast’ van de gevel. Het Luxor werd een van de belangrijkste landelijke podia voor revue en variété. In 1949 werd daarvoor zelfs een ijsvloer in het theater gelegd. In 1956 was het een ongekend waagstuk om voor 50.000 gulden Gershwins musical Porgy and Bess uit Amerika over te laten komen, maar het werd een succes. Net zoals de Nederlandse productie van My fair lady in 1960, met Wim Sonneveld in de hoofdrol. Internationale sterren als Edith Piaf, Zizi Jeanmaire, Adamo, Juliette Gréco, Amalia Rodrigues Wolf Biermann en Randy Newman traden op in het Luxor. Het theater profiteerde volop van de populariteit van cabaret en musical.

In 2001 werd aan de voet van de Erasmusbrug het nieuwe Luxor Theater geopend in Rotterdam-Zuid. Met 1527 plaatsen is het na Carré het grootste Nederlandse theater. Het zag er lang anders uit, maar het oude Luxor is gehandhaafd, zodat nu aan weerszijden van de Maas wordt voorzien in grootschalig amusement.

De tentoonstelling Luxor 100 jaar is dagelijks in het Nieuwe Luxor te zien, vanaf zeven uur ’s avonds.