In haar nieuwe voorstelling bij Theater Rast grijpt regisseur Ada Ozdogan samen met schrijver Kasper Tarenskeen het satire-genre aan om de machtswellust van Recep Tayyip Erdogan te bekritiseren. Dat levert een hilarische theateravond over de potsierlijke ijdelheid van een tiran op, die echter door de nadruk op kolder te weinig beklijft.

‘Kunst moet daggeren als een hockeyfeest’, houdt kostuumontwerper David (David van Uuden) zichzelf voor. David heeft zich een beetje verslikt in zijn huidige opdracht: een ontwerp voor de voorstelling die de Turkse president Recep Tayyip Erdogan bij Theatergroep Rast gaat maken. Hoe maak je iets dat ervoor zorgt dat de mensen ‘hun shit zullen verliezen’, dat brandend actueel is, dat niet per ongeluk ‘lekker safe’ is?

Het is een vraag die de makers van De rode klauw zichzelf ook stellen. Hoe maak je een scherpe satire over een actueel politiek figuur? De strategie die Ozdogan en Tarenskeen hanteren richt zich vooral op absurdisme. We schrijven voorjaar 2013, en Erdogan (een gevaarlijke, onvoorspelbare Thomas Höppener, die inmiddels kan lezen en schrijven met Tarenskeen) is naar Nederland afgereisd om daar als theatermaker een stuk over de liefde te maken, een ongecompliceerd boy-meets-girl-verhaal met zichzelf in de hoofdrol, om een andere, meer ‘likeable’ kant van zichzelf te laten zien. De Turkse autocraat voelt zich namelijk eenzaam en impopulair vanwege de protesten in het Gezipark en de gelijktijdige breuk met zijn ‘BFF’ Fethullah Gülen.

De kolderieke opzet wordt door de makers ten volle uitgebuit. Het lukt Erdogan maar niet om zijn tirannieke neigingen opzij te zetten, waardoor het creatieproces een microkosmos wordt van de politieke realiteit die hij nou juist even achter zich wilde laten. In een van de grappigste scènes laat Ozdogan zonder woorden zien hoe absolute macht werkt: Erdogan blijft in een gezamenlijk applaus pesterig lang doorgaan omdat hij weet dat de anderen toch wel met hem mee zullen klappen. David en zijn echtgenote Claudia (Anne-Chris Schulting), die de hoofdrol speelt in het stuk-in-het-stuk, worden ongemakkelijke stand-ins voor de laffe houding van het westen jegens het beleid van Erdogan: met de mond wordt kritiek beleden, maar deze verstomt al snel als de samenwerking op het spel komt te staan.

Zoals gebruikelijk bij de teksten van Tarenskeen buitelen de verwijzingen en realiteitslagen over elkaar heen. De rode klauw richt zijn pijlen net zo goed op de theaterwereld en kunstenaarschap zelf als op wereldpolitiek, en stelt net zo zeer vragen over de vrijheid van meningsuiting, politieke correctheid en identiteitspolitiek in Nederland als over de ontmanteling van de democratie in Turkije. En hoewel dat soms spannende en hilarische contrasten oplevert (zoals wanneer Erdogan een antisemitische scène uit zijn studententijd naspeelt en zegt ‘het is nog steeds briljant, maar ja, dit mag je tegenwoordig natuurlijk niet meer zeggen’, of als hij zegt ‘nou, als het niets wordt met dit theaterstuk ga ik mijn politieke carrière een stuk serieuzer nemen!’) mist de voorstelling ook politieke scherpte door het postmoderne moeras waar je in terecht komt. Door van Erdogan een moderne Nederlandse theatermaker te maken zegt De rode klauw meer over moderne Nederlandse theatermakers dan over het gedachtengoed van de Turkse president.

De vraag dringt zich daarmee op: wat is eigenlijk goede satire? Als het erom gaat om politieke leiders in al hun potsierlijkheid te laten zien, zodat hun menselijkheid wordt benadrukt en ze van hun voetstuk worden gehaald, dan is De rode klauw fantastisch geslaagd. Maar het is misschien ook een beetje een veilige fantasie om zo over alleenheersers na te denken: het projecteren van gevoelens van eenzaamheid en miskendheid op een moorddadige tiran vereist immers geen diepgravend biografisch onderzoek, en het belachelijk maken van een alleenheerser ontslaat je van de plicht je echt tot diens gruweldaden te verhouden.

In het moment zelf is De rode klauw een geweldige belevenis: een aaneenschakeling van prikkelende oneliners, strak getimed spel en de ene hilarische vondst na de andere. De voorstelling vervliegt echter ook snel weer omdat geen van de aanzetten echt wordt ingelost en de kolder te weinig inhoudelijke basis heeft meegekregen.

Foto: Jean van Lingen

Luister hier naar de podcastrecensie van De Rode Klauw voor De Theaterpodcast.