Op een dag staat de oorlog voor je deur, zit de oorlog bij je aan tafel, ligt de oorlog naast je in bed – in de gedaante van een man. Of tenminste, wat eens een man was – aantrekkelijk, mysterieus, viriel – en nu enkel nog een bundel botten, door gruwelijke herinneringen samengehouden en permanent omgeven met een indringende dranklucht. Toch wordt dat wat ooit vader en echtgenoot heette opnieuw in huis gehaald. Uit liefde.

In Liefde, geschreven en geregisseerd door Peter Verhelst, bereiden een moeder (Els Dottermans) en een dochter (An Miller) zich voor op de thuiskomst van zo’n man, een soldaat die na zijn laatste missie de pedalen verloor en achter de tralies belandde: hij, de oorlogsheld, oneervol weggezet als een crimineel. Maar was hij eigenlijk wel zo’n held?

Moeder en dochter wapenen zich tegen zijn thuiskomst door elkaar onverbloemd de realiteit voor te houden, met wederkerige wreedheid. Dat de moeder niet de vrouw is waarvoor een man naar huis wil komen, constateerde de dochter al jaren terug. Dat haar pa zich op zijn missies op gewelddadige wijze meester maakte van jonge vrouwen, suggereert de moeder. Ze hebben nog een half uur voordat hij komt, de waarheid mag gezegd. Moet gezegd, hoe snijdend ook. Uit liefde.

Verhelsts tekst benoemt de oorlog niet concreet, maar de referentie aan terreurdreiging, vluchtelingenstromen en aan de manipulatie van informatie wijst op een aantal conflicten van westerse macho-makelij waarvan de gevolgen zich vandaag acuut manifesteren. In die zin is de vader twee keer schuldig: hij heeft bloed aan zijn handen dààr, maar hij brengt de oorlog ook naar hier: niet alleen als zichzelf, maar ook onder de vorm van miljoenen ploeterende vluchtelingen die deze kant op komen.

Verhelst zei meermaals in interviews aangegrepen te zijn door de vluchtelingencrisis, maar toch snijdt de lange passage daarover in deze speeltekst weinig hout, het voelt als een verplicht nummertje ‘kunstenaars reageren op de actualiteit’, vanuit de angst dat hun werk anders ‘niet relevant’ zou worden bevonden. De werkelijke inzet van Liefde ligt niet in een politiek statement of in het morele vingerwijzen over ons gebrek aan ‘gemeenschap’ (uit de mond van de moeder), maar in het angstdelirium van de twee vrouwen, de mentale huis clos waarin ze elkaar gevangen houden en zich tegelijkertijd aan elkaar vastklampen.

Hun bange wachten roept vanzelf de geschiedenis van mythische voorgangsters op en die echo is misschien nog de meest interessante lading van Liefde; het besef dat vrouwen al eeuwenlang met een mengeling van angst en verlangen wachten op de thuiskomst van hun man, die vechtmachine waarvan ze vervreemd zijn geraakt – Odysseus’ Penelope, om er maar eentje te noemen, of Agamemnons Klytaimnestra. Dottermans’ kleed – een klassiek gewaad als van een Griekse godin – versterkt die tijdloze dimensie, net zoals de gesculpteerde poses van Miller, die bij momenten één lijkt met het zwarte glanzende marmer waarmee de vloer is belegd.

Maar Liefde blijft voor alles een klassiek praatstuk met een minimalistische enscenering, waardoor alle gewicht bij het spel komt te liggen. De acteursregie, of beter de afwezigheid van een doordachte visie daarop is dan ook het grootste manco. Het is met de theaterteksten van Peter Verhelst als met die van de Noorse toneelauteur Jon Fosse: er wordt het meest verteld in de stiltes, in de witregels tussen de (vaak monologische) dialogen. Maar bij de enscenering van dit soort ‘zwijgende’ teksten is elke ademhaling, elke milliseconde stilte van belang – een ogenblik te veel doet een betekenisvol moment, een spannend niet-spreken kantelen tot een staaltje van ridicuul effectbejag. De grens tussen geladen intensiteit en protserige heiligheid is flinterdun, en Liefde tuimelt té vaak aan de verkeerde zijde van de lijn.

Je kan je afvragen of de theaterteksten van Verhelst niet meer gebaat zijn bij de onbevangen blik van een externe regisseur. Misschien moet de auteur het theatermaken zelf wat vaker uit handen geven. Uit liefde, ja.

Foto: Kurt Van der Elst

—

Kunstkritiekcollectief De Zendelingen maakte een aflevering van ‘De Biechtstoel’ over Liefde: