Van Nederland naar Amerika, het is een ingrijpende reis die veel mensen hebben gemaakt in de hoop meer ruimte en een beter leven te vinden. Marjolein Bierens schreef voor Theaterproductiehuis Zeelandia een stuk in brieven, over een moeder en een dochter met een oceaan ertussen.

‘Ga weg, mijn meisjes, vertrek! Hier is alles oud, daar is alles nieuw. Daar ben je vrij om te bepalen wie je bent. Hier ben je boer of arbeider, middenstander, visser of mosselboer, er zit niets tussenin. Geen hand kan ertussen.’

Moeder Anna weet waar ze het over heeft. Ze was middenstander, maar trouwde met een boer en verhuisde van winkel naar boerderij, van dorp naar land. Boven haar stand. Op een eiland als Tholen is dat een ingrijpende verandering.

Verandering gunt ze haar dochters ook. Ze laat haar praktische geest het daarom winnen van haar emoties. Omdat ze denkt dat haar kinderen een betere toekomst tegemoet gaan in Amerika – vader is overleden – vermant ze zich. Ze pinkt een traan weg en gaat aan het werk.

De schrijvende dochter – de andere schrijft niet; waarom blijft onduidelijk – is een echte boerin en gaat met haar man op zoek naar nieuw land. Ze meldt haar moeder hoe ze in Antwerpen ontsmet wordt met azijn en benzeen, de controle fopt die haar zus afkeurde omdat ze te zwak zou zijn voor het avontuur, en uiteindelijk toch samen afvaart.

In Michigan gaat het haar en haar man voor de wind. Ze wordt volwassen en settelt zich; haar kleding verandert van sitsen rokken en muts met gouden krullen via tuinbroek naar jurk met petticoat. Het andere stel boerde minder succesvol; haar zus trouwde een man die meer oog had voor de Heere dan voor het land.

Land van over zee is een plaatsgebonden, maar ook universeel drama. Het stuk beslaat twintig jaar, van 1933 tot net na de watersnood, en volgt op Mooie Anna (2010), over de jongere jaren van de moeder. Regisseuse Annechien Koerselman koos voor de briefwisseling, de enige manier waarop mensen van twee kanten van de oceaan contact met elkaar konden hebben. Ze beperkt zich niet tot geschreven woorden, maar vlecht ook gedachten vooraf en ongeschreven overwegingen door haar poëtische tekst. Daardoor, en door de muziek van Wiek Hijmans (jammer genoeg niet live) wordt Land van over zee geen nostalgisch museumstuk over de tijden van weleer, maar krijgt het algemenere geldigheid.

Ilse Uitterlinden (moeder, ze was ook al mooie Anna) en Astrid van Eck spelen helder, genuanceerd en ingetogen. Af en toe doen ze een dansje met elkaar – een gedeeld gevoel dat zeeën overbrugt. Fysiek ontmoeten ze elkaar niet meer; op de een of andere manier zag de dochter in die twintig jaar geen kans om haar moeder op te zoeken. Als ze uiteindelijk toch wil gaan, is het te laat.

Land van over zee is een tamelijk klassieke vertelvoorstelling, waarin de details zorgvuldig en met liefde zijn aangebracht. Smaakvolle beelden, een weloverwogen regie, een multifunctionele rustieke kast annex zitmeubel. Gelukkig niet alleen in Zeeland te zien.

Foto: Joris-Jan Bos