Wie er allemaal een Netflix-abonnement heeft? Een hoop handen op de tribune van Theater aan de Rijn in Arnhem gaan omhoog. Nou, constateert Karlijn Kistemaker droogjes: deze mensen hebben dus allemaal endometriose. Wereldwijd lijden meer dan twee miljoen mensen aan de aandoening. Toch is er nauwelijks iets over bekend. Dat zou bij een ‘penisziekte’ wel anders geweest zijn, voegt ze eraan toe.

In de zeer persoonlijke theatersolo Buikzwam vertelt Karlijn Kistemaker hoe ze – op 34-jarige leeftijd pas, na een leven vol ongediagnosticeerde en vaak geridiculiseerde klachten – ontdekte dat ze aan endometriose leed. In het kort: endometriose is een chronische ziekte waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder groeit. De aandoening gaat gepaard met ernstige symptomen, zoals pijnlijke menstruatie met vaak hevig bloedverlies, bekkenpijn en soms zelfs onvruchtbaarheid.

Kistemaker maakte de afgelopen jaren furore met haar magisch-realistische theaterfeuilleton Missie Marquez (2015-2021). Vorig jaar imponeerde Kistemaker met Bram, intrigerend documentair hoorspeltheater waarin ze, deels via het verhaal van de excentrieke Eindhovense kunstenaar Brammetje Cox, ook vragen opwierp over haar eigen visie op ouderschap. De voorstelling, waarop ze later ook een mooie vierdelige podcast baseerde, was soberder van aard dan het aanstekelijke theatergeweld dat we van haar gewend waren en voelde als een spannende verdieping in haar makerschap.

In Buikzwam lijkt ze verder die weg ingeslagen te zijn. Kistemaker staat, zoals we van haar gewend zijn, als zichzelf op de speelvloer, en neemt de toeschouwer nu vrijwel zonder theatrale opsmuk mee door haar leven. Het eerste deel bestaat uit een aaneenschakeling van korte fragmenten die kriskras door de tijd springen: Kistemaker als 31-jarige bij een sjamaan, die haar vertelt dat ze geen kinderen kan krijgen; als 21-jarige met haar kersverse partner die onomwonden over haar kinderwens fantaseert; als 30-jarige, waarin ze De Gele Regenjas ontmoet, de man van haar dromen; als 34-jarige die via een Instagrampost van Birgit Schuurman voor het eerst die twaalf letters achter elkaar leest: endometriose.

Dat resulteert in een soms ontroerend, soms pijnlijk mozaïek, dat door de voortdurende verspringende vorm ook wat aan de oppervlakte blijft. Door scènes vrijwel voortdurend vroegtijdig af te kappen, ontwijkt Kistemaker sentiment, terwijl de emoties die er soms onder de anekdotes liggen, best wat langer bij de toeschouwer mogen resoneren.

Maar de diagnose, en het daaruit voortvloeiende besluit dat ze gaat proberen een kind te krijgen, vormt een keerpunt in de voorstelling: Kistemaker springt niet meer van de hak op de tak, maar neemt de toeschouwer in alle rust mee in haar ivf-traject en de twijfels en gedachten die dat bij haar losweekt. Nu ze misschien onvruchtbaar is, wil ze graag een kind, maar ze bevraagt haar motivatie in een kwetsbaar zelfonderzoek: ‘Ik wil winnen, maar wil ik ook de prijs?’

Kistemaker bewaart een prachtige rust, waardoor haar beeldend omschreven observaties helemaal tot leven komen: van de vierkanthoofdige gynaecoloog tot haar hond Frits, die voor het ongeluk geboren lijkt. Voor de concrete, soms prettig banale beschrijvingen vond scenograaf Calle de Hoog een esthetisch tegenwicht in het abstracte, vervreemdende decor, een draaiend kunstwerk van enorme kleurrijke cysten, dat zowel doet denken aan een mysterieuze onderwaterwereld of aan een schreeuwerige kermisattractie, als aan een verzameling boksballen die als zwaarden van Damocles voortdurend om haar heen hangen – in dit geval boksballen die háár de klappen uitdelen.

Kistemaker behandelt een pijnlijk en precair onderwerp. Ze bekijkt het door haar kenmerkende aardse, soms droogkomische blik, zonder de pijn ergens af te zwakken. Zo vindt ze lucht, zonder dat het luchtig wordt – dat is een bijzondere kwaliteit, waardoor deze voorstelling, zeker naar het aangrijpende einde toe, des te harder binnenkomt.

Buikzwam gaat behalve over bewustwording omtrent endometriose, ook over eenzaamheid en onbegrip, vrienden die al snel de aandacht verliezen, het dubbelleven dat je lijdt tijdens een fertiliteitstraject (schipperend tussen verjaardagsfeestjes bij nietsvermoedende vrienden en de constante spanning thuis), de zelfkritiek (‘heb ik het wel genoeg gewild, was ik wel blij genoeg?’) die zich óók in je nestelt, die onzinnig is maar onontkoombaar. Soms duizelt het je van de informatie, zoals het Kistemaker waarschijnlijk ook geduizeld heeft. Buikzwam is een kleine, belangrijke voorstelling over een groot onderwerp. Een voorstelling die een groot publiek verdient.

Foto’s: Bart Grietens