Het archief van danser en choreograaf Pauline de Groot (Amsterdam, 1942) is immens; zij is de pionier van de postmoderne dans in Nederland die op vijftienjarige leeftijd naar Amerika vertrok om les te nemen bij onder anderen Martha Graham, Merce Cunningham, Erick Hawkins en José Limón.
Halverwege de jaren zestig keerde De Groot, na acht jaar, terug naar Nederland om hier een carrière te beginnen als onafhankelijk choreograaf en docent, onder meer aan de Theaterschool Amsterdam, waar ze de opleiding voor Moderne Dans initieerde, later School voor Nieuwe Dansontwikkeling (SNDO) genoemd. Aan de Koestraat in de hoofdstad had ze haar eigen studio. Afgelopen woensdag opende in het Plein Theater in Amsterdam het Pauline de Groot Festival met een expositie en de lancering van de website paulinedegroot.nl.
Curator, danskenner en samensteller van het festival Fransien van der Putt benadrukte tijdens de opening de onschatbare waarde van het archief van De Groot, maar ook dat van bijvoorbeeld choreograaf Bianca van Dillen: ‘Als je die archieven bestudeert, dan zie je allerlei prachtige verwantschappen, samenwerkingsverbanden, lijnen en lijntjes die de dansers met elkaar aaneenschakelen.’ Om die samenhang te benadrukken vormt Performing the Archive een wezenlijk onderdeel van het festival. Een nieuwe generatie, onder wie Elisa Zuppini en Antonia Steffens, bestudeerde op verzoek van Van der Putt het archief van De Groot en presenteert een choreografie op inspiratie van dat archief. De Groot was aanwezig bij de opening, ze kent het werk van Zuppini en zei erover: ‘Het doet me aan niets anders denken, behalve dat Elisa het zelf uitvoert.’
Deze observatie kenmerkt in alle eenvoud De Groots eigen stijl: het gaat haar in de dans om de persoonlijk eigenzinnigheid en vooral aanwezigheid (presence) van de danser zelf. Vorig jaar verscheen er bij De Nieuwe Dansbibliotheek een herdruk van de doctoraalscriptie Moderne dans in ontwikkeling (1985) van Moniek Merkx, die hiermee afstudeerde aan de Amsterdamse Theaterschool. Lange tijd gold deze waardevolle studie als de enige Nederlandse publicatie over moderne, postmoderne of nieuwe dans. In het voorwoord schrijft Van der Putt: ‘Merkx omschrijft moderne dans als een nieuwe kunstuiting die in de loop van de twintigste eeuw, in een wisselwerking tussen Europese en Amerikaanse initiatieven en invloeden, was uitgegroeid tot een volwaardige dansvorm naast het academische ballet.’
Pauline de Groot, haar werkwijze en uiterst persoonlijke, juist nadrukkelijk niet-academische stijl pasten perfect in deze nieuwe ontwikkeling, zoals Merkx aantoont. Dat geldt ook voor onder meer Koert Stuyf. De nieuwe dansers werken met improvisatie, live-muziek tijdens de performance en oosterse meditatietechnieken. De Groot was halverwege de jaren zestig, na haar terugkeer uit de Verenigde Staten, een van de eersten in Nederland die zich intensief bemoeide met moderne dans en zich op verschillende manieren uitte: als danser, choreograaf, leider van haar eigen studio en initiatiefnemer van vele dansgebeurtenissen.
Het is niet verwonderlijk dat het archief van De Groot zo omvangrijk is: zij heeft meer dan vijftig choreografieën op haar naam staan, met befaamde producties zoals Regenmakers (1968), Gaps & Bridges (1980), Traction (1987) en Pierre de Mousse (2000). Op de website zijn video’s te zien van haar optredens, solo of met een groep, en die zijn zonder meer fascinerend. De zwiepende bewegingen met de armen, de concentratie, de balans tussen energie en zwaartekracht vallen nog steeds op. Het archief telt vele tientallen dansbeschouwingen over De Groot en interviews met haar, onder meer in een speciale Holland Festival-editie van NRC Handelsblad (13 mei 1980) door Sandra van Beek. In NRC zei De Groot onder meer over haar werkwijze, geïnspireerd door Erick Hawkins: ‘Bij hem heb ik de kick gekregen; hij heeft me op het spoor gezet om na te denken over “beweging”, om beweging “sensitief” te ervaren; niet vanuit een bedacht beeld. Ik heb toen geleerd hoe je het gewicht van je lichaam kunt ervaren en in balans kunt brengen.’ Op de video’s die in de expositie tijdens het Pauline de Groot Festival getoond worden, is deze dansovertuiging prachtig te zien.
Het Pauline de Groot Festival duurt nog tot en met 17 november in het Plein Theater, Sajetplein, Amsterdam. Foto: Tim Richards
