Voor musical-veteranen is het al jaren een begrip: 40-45, de spektakelmusical van Studio 100 die in Vlaanderen een ongekend succes werd. Zes jaar na de première staat de Nederlandse versie in Barneveld en speelt het verhaal zich niet langer in Antwerpen af, maar in Rotterdam. De ingenieuze vormgeving is al een reden om te gaan kijken, maar een sterk spelende cast maakt het plaatje compleet. 

Je kunt 40-45 op verschillende manieren een filmische voorstelling noemen. Niet alleen draaien de acht tribunes als filmcamera’s rondom het toneelbeeld, maar ook in het verhaal is film een rode draad. Het is de liefde voor films die de broers Louis (Soy Kroon) en Dirk (Dorian Bindels) met elkaar verbindt. De eerste is een automonteur met het hart op de tong, de tweede een student geneeskunde die meer verstandelijk is. Beiden zien een mooie toekomst tegemoet: Dirk met zijn verloofde Marie (Niniane Everaert) en Louis met Leah (Gaia Aikman), die voorzichtig met elkaar aan het flirten zijn. En dan breekt de oorlog uit.

Wat volgt is een gezin dat uit elkaar wordt gerukt door de nieuwe realiteit van het naziregime: Dirk kiest al snel voor de NSB, terwijl Louis zich bij het verzet aansluit. Marie worstelt met een geliefde die ze steeds minder herkent, terwijl Leah haar eigen geheim heeft. De ouders van de jongens – Babette van Veen als Anna en Kees Boot als Emiel – zien met lede ogen aan hoe de familie ineenstort.

Het klinkt nogal schematisch: twee broers en vrienden die in oorlogstijd tegenover elkaar komen te staan en een duidelijke strijd tussen goed en kwaad laten zien. Maar het script van Allard Blom en de regie van Frank Van Laecke zijn genuanceerder dan dat. Het antisemitisme van de nazi’s is tot iedereen doorgedrongen: van een tante die het niet kan schelen dat een buurman net is opgepakt tot Louis zelf, die gelooft dat er een kern van waarheid zit in een complottheorie. Omdat hij op het juiste moment en bij de juiste persoon is geweest, heeft hij zich kunnen ontwikkelen tot verzetsstrijder.

Verleiding van propaganda
Wij in het publiek hebben dan al de verleiding van propaganda aan den lijve kunnen ervaren. We zijn getuige van een bijeenkomst van de NSB, waar castleden naast ons staan te zingen en applaudisseren voor een antisemitische film, terwijl de koptelefoons die we tijdens de voorstelling op hebben een hysterische menigte suggereert. De immersieve enscenering maakt het invoelbaar hoe makkelijk het was om mee te klappen en deel te worden van de meute.

De scenografie is sowieso het sterkste onderdeel van deze musical. De tribunes bewegen alsof het camera’s zijn en gebruiken bekende filmtechnieken. Een scène in het Plaswijckpark kan als een wide shot aan je voorbijgaan en overgaan naar een close-up van vier personen, waardoor de scène intiemer wordt. De intimiteit wordt versterkt door de koptelefoons, waardoor acteurs niet hoeven te projecteren en meer kunnen variëren in spelaanbod. 40-45 kan daardoor afwisselen tussen grote massascènes en kleine momenten. 

Daarnaast profiteert deze versie van 40-45 van sterk (samen)spel van acteurs. Bindels en Kroon vullen elkaar als broers mooi aan: Bindels als een beheerste jongen die niet snel het achterste van zijn tong laat zien en iets mysterieus blijft hebben, en Kroon als zijn tegenpool die ongefilterd gelukkig, kwaad of verdrietig is. Zijn emoties liggen zo aan de oppervlakte, dat zijn spel dikwijls weet te ontroeren. 

La La Land-achtige sterrenhemel
Daarnaast spelen Kroon en Aikman een liefdesscène die in handen van mindere acteurs ongeloofwaardig en zoetsappig zou worden. Het lied ‘Blijf bij me’, compleet met La La Land-achtige sterrenhemel, voelt te romantisch voor iemand die net onvoorstelbaar leed heeft meegemaakt. Aikman en Kroon moeten heel snel schakelen tussen groot verlies en grote liefde, maar hebben zulke chemie met elkaar dat ze het toch voor elkaar krijgen.

Niniane Everaert moet als Marie even wachten voordat ze volledig kan laten zien wie ze is en waar ze voor staat, maar het levert een spannende confrontatie op met de man waar ze ooit van hield. Sjoerd Pleijsier is een plezier om naar te luisteren. Zijn lage basstem geeft autoriteit aan Meneer Leon, de verzetsleider die Louis onder zijn hoede neemt en een van de meer emotionele momenten in de voorstelling krijgt.

Tegen het eind van de voorstelling wordt het geheel wel erg melodramatisch. Een grote onthulling komt nogal uit de lucht vallen. De gewetenscrisis waar Dirk vervolgens in belandt ziet de oplettende kijker al veel eerder aankomen, dus echt nodig is het niet.

En dan zijn er die vreemde fragmenten uit de western The Plainsman (1936), waarin cowboys strijders van de Cheyenne-natie neerschieten. Het lijkt de bedoeling dat we meegaan met het verhaal van Emiel, die vertelt over hoe ze na de oorlog weer konden wegdromen bij een spannende film. Maar in een verhaal dat helder het gevaar van ontmenselijking overbrengt, is het nogal lelijk om de ontmenselijking van andere groepen als entertainment te gebruiken. En onnodig: nu het verhaal zich niet meer afspeelt in Antwerpen, waar de film inderdaad werd vertoond in Cinema Rex, is er geen reden om in Nederland dezelfde film te gebruiken.

Toch is 40-45 al met al de reis naar het theater meer dan waard. Het spektakelgehalte is hoog, maar wordt nergens een gimmick. Het blijft dienend aan het verhaal en aan de acteurs. En dat verdient, net als in Vlaanderen, een groot publiek.

Foto’s: Studio 100