Morgen is al erg lang vandaag in de TheaterHangaar. Na veertien jaar Soldaat van Oranje werd het tijd voor een opknapbeurt. Heel anders is de nieuwe versie niet, maar de nieuwe filmprojecties en een hartenkreet van Ada zijn welkome toevoegingen aan dit heldenepos. 

Soldaat van Oranje gaat ons allemaal overleven. De musical over verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema is al zo vaak verlengd en heeft zoveel records verbroken, dat we het nauwelijks meer opmerken. Dat spreekt voor de kwaliteit van de musical, maar na al die jaren is een herziening wel op zijn plek. Kritische noten over Hazelhoff en koningin Wilhelmina, personages die verder uitgediept kunnen worden, verouderde visuele effecten en de kritiek dat een van de grote werkgevers in het musicalveld uitsluitend witte acteurs cast: het zijn allemaal goede redenen voor een vernieuwde versie van Soldaat. 

Verwacht van deze nieuwe versie geen radicale herinterpretatie. De kenmerkende draaischijf, waardoor het publiek 360 graden langs het decor draait, draait gelukkig gewoon door en ook het verhaal over Erik en zijn studiegenoten, die na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog moeten kiezen tussen berusting en verzet is in grote lijnen hetzelfde. Wel heeft scriptschrijver Edwin de Vries scènes herschreven om motivaties van personages scherper te maken. En er zijn er liedjes geschrapt (Thee van koningin Wilhelmina, goede keuze), toegevoegd (een solo voor Ada, erg goede keuze) of voorzien van nieuwe teksten (het openingsnummer Feut of een Vent, minder pakkend, maar niet storend). 

Het helpt dat het originele script van De Vries sowieso goed is. De kracht van Soldaat van Oranje ligt niet (alleen) in het indrukwekkende draaiende decor en de verbluffende effecten, maar in een goed opgebouwd verhaal. Naast Erik volg je verschillende personages en kun je van vrijwel iedereen begrijpen waarom ze de keuzes maken die ze maken. 

Dat Erik (Joep Paddenburg) voor verzet kiest en zijn vriend Anton (Yoran de Bont) voor de SS wordt al gelijk duidelijk gemaakt tijdens hun ontgroening. Charlotte (Diana van Die) laat zich door niemand de les lezen, terwijl Ada (Dorien van Gent) zich veel makkelijker aanpast. Dat de eerste zich aansluit bij het verzet en de tweede bij de nazi’s, ontwikkelt zich logisch uit eerdere scènes. 

Daarnaast is er een aantal personages die een stuk ‘grijzer’ zijn in hun motivaties. Paul (Hayo de Kruijf) is geen held zoals Erik dat is, maar door het gevaar dat zijn familie loopt, begrijp je waarom hij in zee gaat met Anton. En zelfs Anton, toch wel de grote slechterik van het stuk, is niet eendimensionaal. De Vries en Theu Boermans geven hun publiek veel personages om zich aan te spiegelen, en zich af te vragen wat zij zelf zouden doen in oorlogstijd. 

Toch is het Ada die in de oude versie het minst gelaagde personage blijft. Ze werd al snel de ‘vrouw van’ Anton, waar je pas medelijden mee kreeg als je zag wat er met haar na de oorlog gebeurde. In de nieuwe versie krijgen we meer de twijfel te zien van iemand die steeds meer betrokken raakt bij de misdaden van de SS. Het nieuwe nummer Ik kan niet meer terug, waarin ze toegeeft vast te zitten in de keuze die ze heeft gemaakt, is een onverwacht hoogtepunt in de tweede helft. Dorien van Gent overtuigt vocaal als Ada, en speelt prachtig de onderliggende onzekerheid en angst van het personage. 

Ook Joep Paddenburgs kwetsbare vertolking van Erik is anders dan we gewend zijn: geen imposante superheld, maar een alledaagse jongen met een hogere zangstem en een wat jonger voorkomen. Nummers als Als Wij Niets Doen en Morgen is Vandaag worden in zijn vertolking wat minder heldhaftig en meer toegankelijk. Charlotte is de spil van het studentenverzet en verdient de titel ‘Soldaat van Oranje’ net zo goed als haar geliefde. Dat dat in de nieuwe versie beter uit de verf komt zal komen door veranderingen in tekst, maar ook door de een zelfverzekerde vertolking van Diana van Die. 

Een aantal zwakke punten van de voorstelling blijven bestaan. Tom Harrimans compositie is niet erg memorabel en de zang en verstaanbaarheid blijven wisselvallig. Tijdens een duet in een concentratiekamp of een dans voor een vuurpeloton zit de voorstelling op het randje van Holokitsch. De verbeteringen zitten in de elementen waar Soldaat van Oranje al sterk in was: het script en het spektakel. De nieuwe projecties van een brandend Rotterdam of het bombardement van Berlijn zijn adembenemend. Je waant je even in de cockpit achter de Engelandvaarders, als ze door de wolken neerdalen naar Berlijn. 

‘Heb ik het wel goed gedaan?’, vraagt koningin Wilhelmina (Henriëtte Tol) zich aan het einde van de voorstelling af. De Joodse overlevenden van de Holocaust hadden alle reden om de koningin te wantrouwen en haar niet als de heldin te zien die de musical van haar maakt. Het wordt nu erkend, al is de scène nogal kort. Echt kritisch gaat Soldaat van Oranje niet worden op haar helden. Het blijft een nationale mythe, met iets meer kanttekeningen en nuance dan voorheen. Maar deze nieuwe versie onderstreept ook waarom het inmiddels de langstlopende voorstelling in de Nederlandse geschiedenis is: het spektakel ondersteunt het verhaal, en het verhaal zit goed in elkaar. 

Foto’s: Annemieke van der Togt