De Prosceniumprijs, één van de prestigieuze VSCD-toneelprijzen, wordt dit jaar uitgereikt aan Kobra Theaterproducties. Het bureau, onder leiding van Majlis Korthals en Hanneke Braam, is de voortzetting van Korthals Stuurman en eerder Hummelinck Stuurman Theaterbureau. Sinds 1983 maken zij furore als vrije producent van nieuw Nederlands toneel.
Nederland, 2035. Na de zoveelste overstroming vindt een gezin een drenkeling in de tuin. Elk gezinslid houdt er uiteenlopende ideeën op na. De een stelt voor het lichaam naar de openbare weg te slepen, een ander wil zijn dood respecteren, de derde raakt geobsedeerd door het lijk.
Waterlanders, een modern polderdrama, door schrijver Koen Caris (1988), belicht een toekomst waarin ons kikkerlandje kampt met steeds extremer weer. Acteurs Jip Smit, Randy Fokke en Paul R. Kooij vertolken verschillende generaties en dealen allemaal op geheel eigen wijze met het voorval en de veranderende klimaatomstandigheden.
‘Ik voel een verplichting naar het medium om ermee te experimenteren’, vertelt Caris. ‘Kobra biedt mij alle ruimte, wat voor mij een belangrijke reden is om de samenwerking zo goed mogelijk te laten verlopen, vooral omdat dit voor een vrije producent bijzonder is.’
Als jonge theaterschrijver dacht hij na zijn afstuderen dat doorbreken buiten het kleine zalencircuit een grote uitdaging zou worden. Wanneer Kobra hem in 2021 die kans biedt, schenkt hem dat vertrouwen. Na bewerkingen van romans als Komt een vrouw bij de dokter en Bonita Avenue vraagt Hanneke Braam hem om een grotezaalvoorstelling te schrijven over de verhouding van Nederlanders met water. Zelf tekent ze voor de regie. Waterlanders gaat op 10 oktober in première in het DeLaMar Theater. Daarna volgt een tour door het hele land.
Caris: ‘In het voorjaar van 2021 bespraken we de eerste plannen. Kort daarna volgden de overstromingen in Zuid-Limburg, België en Duitsland. Hoewel Nederlanders het vaak hebben over het stijgen van de zeespiegel, worden de weersomstandigheden overal ter wereld extremer. In Waterlanders willen we een toegankelijk familiedrama combineren met urgente thematiek.’
‘Theater maken over de grote problemen van deze tijd vind ik best uitdagend. Als schrijver ligt mijn interesse onder andere bij magisch-realistische teksten. Door zulke elementen te verwerken in een van mijn personages, wil ik het verhaal opschudden en emotionele diepte toevoegen, waarmee ik het publiek hoop te verrassen. In theater kun je veel kanten op, zolang je het maar goed doet. Op een bepaald punt dacht ik: als alles kan, waarom blijf ik dan binnen de lijntjes?’
Geschiedenis
Kobra Theaterproducties, onder leiding van Majlis Korthals en Hanneke Braam, kent een lange geschiedenis. Het bureau dat voortkomt uit Hummelinck Stuurman Theaterbureau (later: Korthals Stuurman Theaterbureau) werd opgericht in 1983 door Diederik Hummelinck en Arjen Stuurman. Met veertig jaar ervaring als producent van nieuw Nederlands toneel speelt Kobra een prominente rol in het theaterlandschap.
Hummelinck studeert geschiedenis en Nederlands in Amsterdam. Daar leert hij Aernoud Witteveen van het Lage Landen Cabaret kennen op het Cameretten cabaretfestival in 1977. De dan nog jonge Hummelinck neemt het initiatief om de groep te helpen door optredens voor ze te regelen. Hij is niet hun officiële manager, maar neemt die rol wel op zich. Al snel verzorgt hij niet alleen optredens, maar regelt ook technische zaken zoals licht en geluid, bijvoorbeeld wanneer ze op de planken staan in jongerencentra. In de beginjaren werkt hij vanuit een geïmproviseerd kantoortje in zijn studentenkamer aan de Amsterdamse Leidsekruisstraat. Wanneer de zaken beter lopen, en hij via Cameretten nieuw talent binnensleept, verhuist zijn bedrijf naar het Binnengasthuis. Vanaf dat moment is het tijd voor een compagnon. Stuurman wordt zijn zakelijk partner.
‘Al op de middelbare school werd ik geënthousiasmeerd door mijn docenten handvaardigheid en expressie’, vertelt Stuurman. ‘Hun passie voor toneel, cabaret en film had een grote invloed op me. Na het spelen van amateurtheater ontdekte ik mijn interesse in kunstmanagement. Ik volgde een studie economie met als doel in een theater te werken.’
Binnen korte tijd werd Hummelinck Stuurman Theaterbureau een pionier in het contracteren van veel bekende namen uit de Nederlandse cabaretscene. Één van hen, Brigitte Kaandorp, stond aan de basis van De Nieuwe Lulligheid, een succesvolle cabaretstroming waarin de educatieve inhoud volledig werd vervangen door puur amusement. Later trad Hans Teeuwen toe, die doorbrak met het duo Teeuwen en Smeenk. Nadat Roland Smeenk eind 1992 overleed tijdens een auto-ongeluk in dezelfde bolide waarin het duo van een optreden terugreed, begeleidde het agentschap Teeuwen bij zijn verdere solocarrière.
‘Een van onze hoogtepunten was Going to the Dogs van Wim T. Schippers’, aldus Stuurman. Gied Jaspars, een Nederlandse televisiemaker en een bekende uit het netwerk van de producenten, vertelde dat hij met Schippers eens een hondenvoorstelling voor Broadway had bedacht. Dat plan ging niet door, maar het idee lag er nog steeds. Hoewel het concept bizar en financieel risicovol was, ontvingen ze subsidie.
Stuurman: ‘Een belangrijk uitgangspunt was om te onderzoeken of je met honden een project als een normale toneelvoorstelling kunt produceren, inclusief subsidies, repetities, een schouwburg, publiek en recensies. Het proces rondom Going tot the Dogs was meer dan geslaagd, maar de uiteindelijke uitvoering viel helaas wat tegen.’
In theaterboekje Het is niet geheel onopmerkelijk voorbijgegaan (Patrick van den Hanenberg in gesprek met Arjen Stuurman over zijn vertrekkende partner Diederik Hummelinck) deelt Stuurman hierover: ‘We zijn eindeloos op bezoek geweest bij de dressuurclub om te kijken hoe de repetities verliepen. Per scène stond precies beschreven wat die honden allemaal moesten doen, maar dat deden ze niet. Toen we in het kennel de doorloop zagen, leek het echt helemaal nergens naar.’
Het impresariaat gaat uiteenlopende samenwerkingen aan, waaronder die met Electric Alex, later bekend onder de naam Alex d’Electrique. De groep maakt grensverleggend cabaret met sterke invloeden uit de absurdistische traditie van Monty Python. Hun voorstellingen bevatten explosieve humor en absurde sketches over onconventionele onderwerpen, denk aan ontploffende baby’s en de Londense inspecteur Armpit van de Chaotica-brigade. De groep vermijdt bewust het traditionele cabaretlabel en streeft ernaar om opgenomen te worden in het tegendraadse Amsterdamse Shaffy-circuit. Hun werk wordt gezien als trendsettend.
Hummelinck Stuurman creëert ongeveer zestig nieuwe voorstellingen, waarvan een flink aantal boek- en filmbewerkingen, zoals Karakter, Max Havelaar en Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan. Daarnaast geven ze opdrachten aan schrijvers zoals Flip Broekman, Kim van Kooten, Frank Houtappels en Ger Thijs. Thijs’ toneelstuk De Kus was vooral internationaal een groot succes, met 14 internationale producties, van Polen tot Argentinië.
Stuurman: ‘Natuurlijk zijn er ook minder mooie kanten aan het vak. Voor ons was dat de constante druk en verantwoordelijkheid van het produceren zonder structurele subsidies. Elk jaar moet je nieuwe, aantrekkelijke producties creëren en die minstens zestig tot tachtig keer verkopen, wil je financieel rondkomen. Met een team van meerdere vaste medewerkers en tal van zzp’ers zijn velen van jou afhankelijk.’
In januari 2024 droeg Stuurman zijn functie over aan Majlis Korthals en Hanneke Braam. ‘Ik bewonder het ondernemerschap en de visie van Majlis en Hanneke, die bereid zijn om risico’s te nemen. Het vinden van geschikte opvolgers is best lastig, maar hun inzet en bekwaamheid is geweldig.’
Prosceniumprijs
Afgelopen juni werd bekend dat De Prosceniumprijs, één van de prestigieuze VSCD-toneelprijzen, dit jaar is uitgereikt aan Kobra Theaterproducties. Nog steeds legt Kobra de nadruk op het verbinden van getalenteerde artiesten met een breed publiek. Jaarlijks brengen ze verschillende eigen producties uit. Ze ontwikkelen nieuw Nederlands toneel en werken met cabaret- en kleinkunstartiesten, met ruimte voor crossovers.
Het komende theaterseizoen belooft een flink aantal premièrevoorstellingen. Naast Waterlanders zijn dat onder andere HULDE! (2024) over het zeventigjarig huwelijk van Geesje (Carine Crutzen) en Adam (Bert Luppes) met een tekst van Peer Wittenbols en in regie van Titus Tiel Groenestege. Ik vier het klein (2025), een monoloog gespeeld en geschreven door Malou Holshuijsen, vertelt over een vrouw die zich vervreemd voelt tijdens een familiefeestje en herinneringen aan haar verleden herbeleeft. Verder gaan een aantal voorstellingen in reprise, waaronder In den beginne van Vlamousse en Kiki Schippers met band. Cabaretier en zangeres Louise Korthals speelt een try-out tour en staat vanaf september in de theaters met Korthals in stukken.
‘Ik draag Kobra een warm hart toe’, zegt Korthals, die sinds 2011 (destijds Hummelinck Stuurman) voorstellingen maakt bij het impresariaat. In 2019 wint ze de cabaretprijs Poelifinario voor haar voorstelling Alles is er. ‘Kobra is heel gepassioneerd in de initiatieven die ze nemen. Ze zijn altijd op zoek naar ‘wat wel kan’, denken inhoudelijk goed mee en staan je zakelijk terzijde. Hun toewijding aan de artiesten tijdens corona was veelzeggend en raakte me diep. Er werden losse subsidies geregeld voor de artiesten en ze stuurden ons elke twee weken een opmonterende nieuwsbrief. Wanneer je avond na avond voor vijftien man speelt, om het rendabel te maken soms zelfs twee keer achter elkaar, voelt de werkwijze van een impresariaat als Kobra heel prettig.’
‘Ik heb vier en een half jaar niet gespeeld vanwege corona en de geboorte van mijn derde zoon. Wat ik bijzonder vind aan Kobra, is dat ze mij alle ruimte geven om weer aan de slag te gaan. Op een gegeven moment benaderden ze mij om te praten over mijn verdere plannen. Hanneke en Majlis hebben me echt bijgestaan in dat proces en vroegen bijvoorbeeld: ‘Wil je graag terug?’ en ‘Hoe wil je dat aanpakken?’ Ik ben nu bezig met het proces om weer op het podium te komen.’
‘Intussen zijn zowel de wereld als mijn wereld totaal veranderd.’ Korthals heeft haar tour daarom lachend omgedoopt tot ‘re-integratietournee’. ‘Want dat is wat het is: ik moet re-integreren met mezelf, het publiek en de wereld.’ Ondanks het plots overlijden van haar ‘zeer dierbare regisseur, Gita Hacham’, schrijft Korthals gestaag verder. Soms thuis aan de keukentafel, dan weer in de repetitieruimte van Kobra. ‘Fijn is dat je bij Kobra altijd mag aankloppen met een idee. Ze zijn kritisch, maar geven je tegelijk zoveel mogelijk ruimte als artiest. Die benadering is van onschatbare waarde voor het ontwikkelen van talent.’
Beeld Piek
Dossiers
