Begin juli werden ruim 80 aanvragen van gezelschappen voor structurele rijkssubsidie afgewezen. Welke stappen kunnen ze nog ondernemen?  

Wat nu? Dat zullen veel makers, gezelschappen, festivals en andere instellingen zich afvragen na de subsidiebesluiten van 3 juli. Ze kregen een negatief advies van het Fonds Podiumkunsten (FPK) of van de Raad voor Cultuur (RvC), of ze belandden onder de zaaglijn (positief advies, maar geen geld). Ze hebben nu een paar opties, maar in het algemeen geldt: die zijn niet kansrijk en ze duren erg lang.

1. Bezwaar aantekenen
Gezelschappen die het niet eens zijn met het subsidiebesluit van het FPK, kunnen daar binnen zes weken (dus vóór 14 augustus) bezwaar tegen aantekenen. In een bezwaarschrift schrijven ze welke feiten in het besluit niet kloppen of waarom het oordeel niet op de juist manier tot stand is gekomen. Het fonds plant vervolgens een hoorzitting, waar zij hun standpunten kunnen toelichten (en het fonds zich kan verdedigen) voor een onafhankelijke bezwarenadviescommissie.

Bij bezwaar maken bij het fonds gaat het om punten sprokkelen. Het FPK beoordeelt aanvragen met een puntensysteem, waarbij instellingen kunnen scoren op vastgestelde criteria. De bezwaaradviescommissie moet dus oordelen of de juiste procedure is gevolgd om binnen een criterium tot een bepaalde puntenscore te komen. Om een negatief eindbesluit te keren, moet je als gezelschap meer punten halen dan de laagst beoordeelde instelling waarvan de aanvraag nog wel gehonoreerd is. Voor sommige groepen onderin de ranglijst lijkt dat een onbereikbaar doel. Maar onder meer De Warme Winkel, Holland Opera en Orkater komen slechts een half puntje tekort. Zij zullen bijvoorbeeld proberen te argumenteren dat het criterium spreiding niet goed is toegepast. Maar zelfs als dat wordt erkend, hoeft dat niet te leiden tot een aangepast oordeel.

De commissie neemt zelf geen besluiten, maar adviseert – vandaar ‘bezwaaradviescommissie’ – het bestuur van het FPK, in dit geval directeur/bestuurder Viktorien van Hulst. Zij beslist of het eerdere besluit al dan niet wordt aangepast. Als blijkt dat een groep na bezwaar alsnog genoeg punten haalt en recht heeft op subsidie, gaat dat niet ten koste van andere gezelschappen. Het fonds heeft hiervoor een stroppenpot van ongeveer 6 miljoen euro. Dit gebeurde bijvoorbeeld met Studio Peer in de periode 2021-2024, wiens bezwaar werd toegekend omdat het fonds in de voorafgaande periode geen enkele voorstelling van de groep had bezocht.

Bij de Raad voor Cultuur, die de aanvragen voor een plek in de Culturele Basisinfrastructuur/BIS behandelt, werkt het anders. De raad neemt in tegenstelling tot het Fonds Podiumkunsten geen besluiten, maar brengt enkel advies uit aan de Minister van OCW. Die neemt een besluit dat vervolgens op Prinsjesdag naar de Tweede Kamer wordt gestuurd, die de plannen in november bekrachtigt. Instellingen kunnen geen formeel bezwaar maken tegen een advies. Wel kunnen ze alvast feitelijke onjuistheden melden, tot 2 augustus bij OCW. Formeel bezwaar kunnen ze indienen na Prinsjesdag.

2. Naar de rechter 
Gezelschappen die niet akkoord gaan met de uitkomst van de bezwaarprocedure, kunnen een stap naar de rechter overwegen. Net als de bezwaaradviescommissie toetst die of de procedure transparant en eerlijk verlopen is en of het besluit goed gemotiveerd is. Vervolgens kan die rechter met een bindende uitspraak een fout herstellen of een andere oplossing vorderen. Soms kan de rechter worden verleid tot een meer indringende toets.

Beroemd voorbeeld is Holland Opera dat in 2015 uiteindelijk bij de Raad van State in gelijk gesteld werd. De Afdeling bestuursrechtspraak oordeelde dat het FPK aan Holland Opera voor het criterium ‘ondernemerschap’ een punt extra (‘zeer goed’ in plaats van ‘goed’) had moeten toekennen en de Tafel van Vijf een punt minder. Daardoor kwam het gezelschap alsnog boven de zaaglijn terecht en verkreeg het alsnog recht op subsidie voor de periode 2013-2016.

3. Politieke lobby
Vier en acht jaar geleden werden vele instellingen uit de zogenoemde de B-lijst van het Fonds Podiumkunsten (een positieve beoordeling, maar wegens ontoereikend budget onder de zaaglijn en dus geen steun) op Prinsjesdag gered. De Minister maakte daarvoor extra budget vrij na een intensieve lobby en Kamermoties. Maar dat was in een ander politiek klimaat. Toch heeft ook nu de NAPK, de belangenorganisatie voor Nederlandse podiumkunsten, de steunactie ‘Laat het doek niet vallen’ opgezet. De organisatie zorgt ervoor dat alle steunbetuigingen voor afgewezen gezelschappen collectief worden aangeboden in Den Haag, in de hoop dat er alsnog extra budget wordt vrijgemaakt voor het Fonds Podiumkunsten. Er is 9,8 miljoen euro nodig om de huidige B-lijst te redden – een vergelijkbaar bedrag als in de eerdere cycli.

Ook gezelschappen uit de BIS werden in het verleden gered na lobbywerk in Den Haag. Vier jaar geleden leidde dat tot een motie die Scapino en Eurosonic/Noorderslag alsnog een plek in de BIS bezorgde en werden Frascatie en PLAN Brabant uit de brand geholpen. Die lobby heeft meteen zin omdat de Minister nog een officieel besluit moet nemen. Nu kun je nog proberen om de Minister (en zijn ambtenaren) ervan te overtuigen het advies van de raad niet op te volgen. De mogelijkheden van de Minister zijn echter beperkt, hij dient zich te houden aan de Wet op het specifiek cultuurbeleid die de functies in de BIS vastlegt.

4. Aankloppen bij gemeente en provincie
Gezelschappen kunnen ook nog hopen of inzetten op lokale redding. De Amsterdamse wethouder van cultuur Touria Meliani heeft al aangekondigd 12 miljoen euro extra beschikbaar te stellen, waarvan een deel bedoeld is voor culturele instellingen die landelijk gekort worden. De dekking moet nog wel gevonden worden en de gemeenteraad moet nog akkoord gaan.

Dilemma
Als je tot de Hoge Raad moet doorprocederen om je gelijk te halen, kan dat veel tijd, energie en geld kosten. Terwijl instellingen met afgewezen aanvragen per 1 januari hun rijkssteun verliezen. De vierjarige FPK-regeling voorziet sinds Zijlstra ook niet meer in frictiekosten, zodat je als gezelschap het beste niet te lang wacht met afbouwen.

Clemens Mesker van Stadhouders advocaten, die momenteel enkele afgewezen gezelschappen bijstaat, adviseert om een goede afweging te maken. ‘Je moet heel goed weten waarom je het doet. Wat zijn je belangen? Wat is de kans van slagen?’ Het is maatwerk, vindt hij. Bij een zeer zwakke beoordeling is de kans van slagen misschien heel klein, maar er kunnen andere redenen zijn om bezwaar te maken. Het fondsbesluit of raadsadvies is een openbaar document en als daar onjuistheden in staan, kan dat onterecht een negatieve indruk geven bij (latere) financiers en partners.

Bij twijfel adviseert Mesker zelf een eenvoudig bezwaar in te dienen. ‘Dan ben je sowieso in de race, mocht de procedure later oneerlijk blijken.’ Ook raadt hij instellingen aan om zoveel mogelijk kennis met elkaar te delen om zo eventuele weeffouten te ontdekken. Mogelijk zijn er enkele stevige argumenten die voor alle adviezen lijken te gelden.

Foto: Louise Korthals en Jan Kooijman – Het Kerstmoordproces