Kom lekker aan tafel, kom lekker eten. Snelle muziek klinkt uit de boxen, terwijl de toneelvloer tot tafelhoogte is opgetild en aan de randen gedekt is met borden en bestek, flessen water en glazen en zelfs een bosje bloemen hier en daar. Het ziet er feestelijk uit en dat blijft het ook, althans de opgetogen toon wordt hoe dan ook vastgehouden tijdens deze bijzondere dinershow van de Toneelmakerij.

What’s eating you is gemaakt met Amsterdamse jongeren die een verstoorde relatie met eten hebben of hebben gehad. De hoofdmoot van de show wordt eigenlijk gevormd door de stemmen die mensen met een stoornis aan hun hoofd hebben, stemmen die de persoon in kwestie vertellen waar ze staan en waar ze moeten gaan, wat ze moeten doen en moeten laten. Naast de acts en de verhalen op de tafel van de jongeren (Maaike van Maltha, Sofie de Vries, Kamiel Wever, Evi Winkelman, Sofie Winkelman, Anne de Zwart en Sophie Zandvliet) zijn er ook twee koks actief tijdens deze participatie-voorstelling. Vanja van der Leeden en Maureen de Jong hebben een heerlijk maal bereid. Van der Leeden komt ook met regelmaat het podium op, waarbij ze vertelt over haar eigen, jarenlange ervaringen met een eetstoornis. Stiekem eten en daarna braken, het werd een gewoonte.

Het documentaire karakter van What’s eating you betekent dat je niet erg veel te weten komt over de achtergronden van wat mensen is overkomen. Dat is immers te privé. Wel word je meegenomen in wat jonge mensen met een verstoorde relatie tot eten, waaronder anorexia en boulimia, dagelijks beweegt, hoe het te werk gaat, wat ze allemaal doen en laten. Fictie zou wat meer diepte kunnen geven, de verhalen zijn nu best eenzijdig toegespitst op het verstoorde gedrag van jezelf eindeloos veel regels opleggen, controleren en meten. Welke redenen je niet allemaal kunt vinden en bedenken om minder of niet te eten, of om het overeten er weer uit te gooien. Misschien klopt het ook wel dat iemand met een eetstoornis geen ander leven meer heeft, dat alles in feite om eten draait, en het uiterlijk. En hoe je dan, zoals bij iedere verslaving, je blik op de realiteit verliest.

Verkleed als roze schuimpjes rennen de zeven spelers op en af tussen de gangen van het menu of juist wanneer je net een hap in je mond wilt steken. De jongeren zijn soms ronduit genadeloos met zichzelf en met elkaar, als het om de taal gaat die ze gebruiken. De wat macabere humor draagt juist bij aan een schrijnend beeld dat boven tafel opstijgt. Langzaam begin ik mij af te vragen of ook mijn medetoeschouwers misschien moeite met eten hebben.  Hoe ga ik daar zelf eigenlijk mee om? Doe ik ook op een bepaalde manier aan zelfdestructie en -pijniging? Zou de vrouw naast mij ook een probleem met eten hebben? Of het kind dat met haar ouders tegenover mij zit?

Destructie en pijn zijn woorden die niet gebruikt worden in de voorstelling. What’s eating you gaat om fitgirls en tiktok, en over hoe je je eten wegsmokkelt in een sok onder tafel om je moeder te misleiden. Klanten die bij de supermarkt komen en twee sperziebonen willen afrekenen, of willen weten hoeveel calorieën er in een appel zitten. Juist de bedekte termen waarin de context van de verhalen van de jongeren wordt gegoten, maakt je ook bewust hoe kwetsbaar alles is, hoe sterk de demonen zijn en hoe moeilijk het is ze onder controle te krijgen. Methode en techniek worden haast vrolijk gedeeld. Wat minder vrolijk wordt het gelukkig ook, al is dat maar kort.

Regisseur Timothy de Gilde en tekstschrijver Nina van Tongeren zijn dicht bij de jongeren gebleven, waardoor de voorstelling haast een herhaling van zetten blijft – wat kun je hiermee als publiek, als familie of vriend, als omstander als je zelf niet ook een ervaringsdeskundige bent? Het pijnlijke voor omstanders is dat de redelijkheid van tegenspraak geen enkele zin lijkt te hebben. De stemmen draaien alles zo dat de ziekte, de verslaving, de stoornis intact blijft. Eigenlijk draait alles om de macht van de geheimhouding en het erover zwijgen. Daarom is de voorstelling ook zo moedig van degenen die eraan meedoen. De verhalen over schaamte, pijn en uitputting – je moet ze er als toeschouwer dan maar bij bedenken. Het wakkert de machteloosheid vanuit je positie als toeschouwer alleen maar aan.

En helen, hoe doe je dat? Van der Leeden heeft het er heel even over: zij heeft de kat op het spek gebonden en ging in een restaurant werken. Na afloop van de voorstelling vertelt Daniël de Jongh van proud2bme over de opkomst van eetstoornissen en andere psychiatrische klachten sinds de verspreiding van de smartphone, waardoor het vergelijken van uiterlijkheden een nieuwe vlucht zou hebben genomen.

Wat kun je doen, vraagt nu ook een ouder uit het publiek, als je jonge kinderen hebt? De Jongh noemt hele concrete dingen zoals het belang van samen eten, terwijl steeds meer mensen de maaltijd samen overslaan. En ze waarschuwt omstanders voor de machteloosheid. Je kunt eigenlijk niet zoveel doen als direct betrokkene. What’s eating you geeft zo haast opgeruimd een heel ontluisterend beeld van een van de dodelijkste ziektes van onze tijd.

Foto: Sanne Peper