Lijvig fotoboek met honderden foto’s over 30 jaar United Cowboys. Rebels, grensverleggend, met alle ruimte voor schoonheid en de zuiverheid van het lichaam.

Het is een foto die blijft boeien. Groot is ie ook, op twee pagina’s. De prent is een impressie uit de megaproductie BURN van United Cowboys, gefotografeerd in 2019 in The Red House in het Bulgaarse Sofia. Helemaal links op de foto staat performer Jef Stevens, een zeventiger. Hij is sjofel gekleed en houdt met twee handen een bijl met een lange steel vast. Zijn strakke blik is gericht op een glazen bak, een aquarium, boordevol wol met daarin een danseres. Ze is half zichtbaar en heeft haar hoofd afgewend. Die dreiging van de man met de aks ziet ze niet, ook omdat haar ogen toe zijn.

Het is een foto die een verhaal vertelt, een gevoel oproept, al mag iedereen zelf bepalen welk verhaal dat is en welke emotie daarbij hoort. Want is het wel zo dreigend, of is het een beeld van een man die uit bewondering voor zoveel schoonheid zijn bijl laat zakken?

Deze in het oog springende foto is gemaakt door Maarten van der Put, met Pauline Roelants is hij het creatieve brein van performancegezelschap United Cowboys uit Eindhoven. Dertig jaar geleden zijn de ‘Cowboys’ opgericht en drie decennia later reist het gezelschap door Europa met ‘biotopen’, dat zijn voorstellingen die uren duren met een overweldigende reeks aan performances.

Ook maakten Roelants en Van der Put afgelopen jaren bij het Staatstheater in het Duitse Kassel eigentijdse, eigengereide versies van de balletten Het Zwanenmeer en De Notenkraker. Die producties staan op het repertoire van het theater in Kassel. Eind 2023 vierde United Cowboys het dertig jaar bestaan met de voorstelling Resilience in het Parktheater in Eindhoven. Dat was een aaneenschakeling van scènes waarbij vrijelijk is geput uit voorstellingen die in al die jaren zijn gemaakt.

Het lijvige boek (koffietafelboek, 300 pagina’s, zo’n 250 foto’s) over 30 jaar United Cowboys geeft eveneens een prachtig beeld van het repertoire en de ontwikkeling die het gezelschap heeft doorgemaakt. Ook toont het boek de vele kanten van het gezelschap, want United Cowboys combineert beweging, muziek, performance, video en beeldende kunst.

In de loop der jaren werden de performances groter, langer, grensverleggend, rebelser, maar nog steeds met alle ruimte voor de schoonheid en de zuiverheid van het menselijk lichaam. Nauwelijks kleren, geen kleren, onbevangen naaktheid is de puurste vorm om een lijf te laten zien, aldus de Cowboys.

In het fotoboek mag een beeld van The Glass Performance niet ontbreken. Dat is een van de meest gevraagde performances, met een naakte danseres ingesmeerd met olie, die beweegt op een vloer vol met kapotte glazen, de scherpe randen van het glaswerk naar boven gericht. Het is het contrast tussen de scherpe glazen en het zachte, kwetsbare lichaam dat deze performance bijzonder maakt. Dit stuk is over de hele wereld gespeeld.

De foto van The Glass Performance die in het boek staat, is genomen in 2015 in theater Usine C in het Canadese Montreal. Van der Put zoomt met zijn camera in op het glimmende, want olie, lichaam van de danseres  Ze zit met haar billen tegen de glazen aan en haar handen staan aan weerskanten van over de vloer bezaaide gebroken bierglazen. Op haar rechterknie is een rode plek te zien. Een wondje? Door het glas? Ook is goed te zien dat hier geen trucje is gebruikt, de glazen zijn echt, de scherpe randen ook.

Het zachte, kwetsbare lichaam in contrast met harde materialen of ongemakkelijke situaties keert vaak terug in voorstellingen van het gezelschap. Dat wordt in het fotoboek uitgebreid getoond: een danseres kopje onder in een bak met water, een vrouw worstelend met houten krukjes, een performer met een gevaarlijk ogende haaienkop of een danseres liggend onder een paardenzadel. Maar ook een lijf onder de rode bessen, danseressen met wijnflessen of een danseres ingepakt in transparant plastic. Het ziet er verstikkend uit.

De situaties die United Cowboys creëert zijn ongepolijst, extravagant, zinnenprikkelend en met symboliek en betekenis. Zelf zeggen Roelants en Van der Put in het voorwoord van hun boek daar dit over: ‘Kunst is van overweldigend belang in het proces van innovatie en herdefinitie van de culturele context, omdat het instrumenten gebruikt als verbeelding, verwondering, schoonheid en waarheid.’

Het boek is een feest van herkenning voor iedereen die het gezelschap volgt en meerdere voorstellingen heeft gezien. De foto’s zijn een herinnering aan wat eerder live is getoond, maar nu is het mogelijk om langer te blijven hangen bij de spraakmakende voorstellingen.

De scènes zijn prachtig, de foto’s zijn prachtig en wat is het een cadeau om in het boek ook foto’s te zien van de tragisch overleden theaterfotograaf Joep Lennarts. Zo is een foto met zijn blik te zien van een opvoering van Untitled in Monty in Antwerpen in 1992. Andere fotografen zijn onder anderen Jean Philipse, Hans Spiegelaar, Tuur Uyttenhove, Admill Kuyler en Elanio Nasr. Van der Put leverde veruit de meeste beelden.

Het album is om te bladeren en te ontdekken, om stil te staan bij een prikkelende afbeelding. Zoals bij de foto van tien dansers op sokkels, in een rijtje naast elkaar. Hun naakte lijven zijn besmeurd met rode verf. Het is ook een beeld uit BURN in Sofia. Kijkend naar de foto borrelen herinneringen op van de scène voorafgaand aan dit tafereel waarin performers zich met rode verf bekladden.

Tussen de pagina’s met foto’s is af en toe een velletje met aantekeningen te zien, zoals een opmerking over een danseres: ‘Inez doet dialoog in haar eentje’, maar ook de tekst: ‘Veel lachen!’ Zo’n opmerking roept een glimlach op en dat doen de foto’s ook. Want wat heeft United Cowboys in al die jaren memorabele voorstellingen gemaakt.


Fotoboek United Cowboys is uitgegeven bij Lecturis, 45 euro, 294 pagina’s