Marte Boneschansker creëert een-op-een ervaringstheater. Haar zintuigelijke audiovoorstellingen laten je sidderen, en behelzen thema’s als rouw en begeerte. In aanloop naar ieder project ontwikkelt ze een programma waaraan zich jaarlijks vijftig deelnemers verbinden. Samen blikken we terug op Het Jaar van Verlangen (2023): elf bijeenkomsten over intimiteit en sensualiteit in relatie tot het lichaam, ieder begeleid door een andere kunstenaar.
Het is ver na etenstijd wanneer theatermaker Marte Boneschansker – rode haren, glasheldere oogopslag – plaatsneemt in een fauteuil in de Nes, het kloppend Amsterdams theaterhart. Links van haar ligt Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond, rechts Frascati Theater. Ze oogt tevreden, rustig. Twee weken geleden heeft ze haar project Het Jaar van Verlangen (2023) afgesloten: bijeenkomsten die toewerkten naar audiovoorstelling BLOOS de mens. Elke maand kwam een grote groep bij elkaar in een licht atelier voor een doorlopend ritueel. Iedere sessie stond in het teken van een ander thema rondom verlangen. Wanneer voel jij je mooi? Waar schaam jij je voor? Wat zijn je diepste hunkeringen? Boneschansker: ‘Verlangen kent duizenden vormen. Het hoeft niet altijd seksueel te zijn. Het duurde drie sessies voor mensen zich overgaven en meer in verbinding stonden met hun sensualiteit.’
De van oorsprong Amsterdamse Boneschansker ging naar de toneelschool. Hoewel ze geen regieopleiding genoot, neemt ze graag het heft in handen. In 2018 startte ze stichting BLOOS, in samenwerking met zakelijk leider en sparringpartner Koosje Laan. Hun werk is audio-gestuurd zintuiglijk theater, gebaseerd op documentair materiaal. Bewapend met een microfoon gaat Boneschansker er op uit om mensen te spreken. Publiek ervaart pas later in het proces de weerslag van deze gesprekken, de edit van een vaak urenlange ontmoeting. Zo deelt een oudere man in BLOOS de mens hoe hij zijn stervende vrouw onder haar borsten wast, en de zurige melklucht die daarvandaan komt. Juist deze verhalen, vaak rauw en intiem, maken het onderwerp voor haar groter dan alleen seksualiteit.
Naast theatermaker is ze fotomodel. ‘Een wereld waarin verlangen wordt platgeslagen. Men verwacht er dat je dun, wit en jong bent om begerenswaardig te zijn. Verlangen is breder dan dat beperkte kader. Ik wilde opzoek naar andere antwoorden en was benieuwd naar het hele spectrum. Mensen uit verschillende culturele achtergronden, van uiteenlopende geaardheid en gender, twintigers tot tachtigers. Hoe gaat dit mozaïek van mensen om met intimiteit en verlangens?’
‘De interviews die ik samen met Vincent Brons afneem en die tot de uiteindelijke audiovoorstelling leiden, zijn vaak heel ontroerend. En het onderzoeken van een specifiek thema vind ik een van de boeiendste onderdelen van een maakproces. Jammer vond ik dat het publiek daar aanvankelijk niets van meekreeg. Daarom heb ik tijdens Het Jaar van Verlangen mijn artistieke proces van audiovoorstelling BLOOS de mens opengegooid. Daarmee bedoel ik niet de repetities, wel het delen van inspiratiebronnen en ideeënontwikkeling tijdens de bijeenkomsten. Het zou mooi zijn als men na dit jaar met meer verwondering om zich heen kijkt. Zoals wij hier nu in twee fauteuils zitten, en denken: hmm heerlijk dat leer, hoe kan ik daarin bewegen of leunen? Eigenlijk biedt het jaar een raam om op nieuwe manieren naar de wereld te kijken, toepasbaar op alledaagse basis. Je kunt steeds weer verbinding leggen met de onbereisde delen in jezelf. Ook als je weerstand voelt.’
‘De ander’
Tijdens de bijeenkomsten zitten we op kussens, dan weer liggen we op matjes. We schilderen, gaan naar buiten, luisteren muziek, dansen én eten. De eerste sessie is een zintuiglijk diner door multi-sensorisch designer Katrijn Westland. Kort na aanvang wordt gevraagd of we de ogen willen sluiten, de hand op het been van onze buurman of buurvouw willen leggen. Het is een moment van bezinning, even landen, contact maken met ‘de ander’. We vouwen onze handen in een kommetje en wachten op het eerste gerecht. Een warme aardappel glijdt in mijn handpalm, wordt besprenkeld met olie, daarna een topping van grove zoutkorrels. Het hoofdgerecht, rode bieten spaghetti, wordt geserveerd op een Lady en de Vagebond-achtige wijze. De slierten hangen over een stang op het midden van de tafel, wat een spectaculaire ravage oplevert met alle tafelgenoten. Er volgt een warme eetbare lipscrub. Met de vingers wrijven we de inhoud (olie, iets zoets, kruiden) door elkaar, bestrijken mond en lippen, knijpen olie uit pipetflesjes over de tong. Alles tintelt.
Boneschansker vraagt wie er een geheim verlangen heeft. Even blijft het stil, dan klinkt er gemompel vanuit de zaal. Van elkaar begrijpen zonder woorden, maar ook een levenspartner vinden en nooit meer onzeker zijn. In een meanderende tekst, alsof ze door de Zwitserse alpen wandelt, vertelt de theatermaker dat verlangen zoveel kan zijn. Iets in de toekomst, al kan het ook een treurig gevoel weerspiegelen. Ook introduceert ze de chi uit de traditionele Chinese geneeskunde, de drijfveer achter al ons handelen. Hoe je deze voedt als je je vrij en veilig voelt. Dat kan in een polyamoureuze relatie, of samen op de bank, monogaam.
Kunst troost
Zwieren, zwaaien, schudden. Dansen kan bevrijdend voelen. Maar doe je dat los van elkaar en kijkt de rest toe, dan krijgt het een andere lading. In een sessie geleid door internationaal ballroomdanser Perry Gits, laat hij de deelnemers om beurten naar hun spiegelbeeld toelopen. Met je neus dicht op het glas geeft hij de opdracht ‘Ik hou van je’ te zeggen.
Boneschansker: ‘Er waren mensen die dat huilend deden, het niet hun mond uitkregen. Best confronterend, omdat het laat zien hoe weinig liefde we voor onszelf opbrengen. Kunst kan daarin helpen. Kunst troost. Het laat je voelen dat je wel waardevol bent.’
Geïnspireerd raakte ze door het boek Pleasure Activism van Adrienne Maree Brown, over het idee dat het kapitalisme zich voedt met onze onzekerheden. Koop deze broek, pas dan wordt er van je gehouden. Ze wilde dat de deelnemers de confrontatie met zichzelf aangingen, omdat een negatief zelfbeeld ongetwijfeld voortkomt uit iets anders. Na het boek is Boneschansker zelf bijvoorbeeld gestopt met drinken. Voor haar gaat dat over niet langer weglopen voor jezelf.
Naaktmodellen
In een andere bijeenkomst met illustrator en schilder Emmy-Koos Meijer liet ze de groep plaatsnemen in een cirkel, zoals bij een klassiek kringgesprek. Te midden hiervan gaven naaktmodellen zich letterlijk en figuurlijk bloot. Hoewel Boneschansker en haar team erop anticipeerden eventueel stand-in modellen te moeten regelen, hadden vijftien deelnemers zich opgegeven. Met A3-vellen op schoot tekende de groep hen na. Wulpse billen, hangende borsten, maar ook kaaklijnen, tailles, ribbenkasten, strakke kontjes. In eerste instantie voelde het ongemakkelijk. Er werd gegrinnikt en weggekeken, stoelpoten schoven heen en weer. Na een halfuur was het ongemak verdwenen. Kijken werd bekeken worden, over en weer, tot de grenzen vertroebelden.
Rituelen
Door alle sessies sijpelt het belang van rituelen. Voor Boneschansker een essentieel onderdeel van haar dagelijks leven. ‘Ik vind het een fijne gedachte dat je dingen eert, een plek geeft. Ik ben groot voorstander van altaartjes. Voor mij is het theater een ritueel, daarom trekt het mij aan.’ Ze blikt om zich heen, haar gezicht licht op in het haardvuur. ‘We leven op dit moment in een afleidende wereld, het is insane hoeveel prikkels we dagelijks verwerken. Hoe wij hier nu zitten, is ook een soort van ritueel. We bestellen een drankje en ons gesprek is geopend. Met rituelen maak je het kleine belangrijk en het grote dragelijk. Het geeft rust, je doet het samen, ze zijn zo oud als de mensheid. Eigenlijk vind ik kerken, moskeeën, tempels en synagogen prachtige plekken. Saamhorigheid, de dood en het leven eren, daar verlangen we allemaal naar.’
Cocons
Audiovoorstelling BLOOS de mens, de tiende bijeenkomst, vond plaats in cultureel centrum De School in Amsterdam. Bij binnenkomst stonden negen cocons, ontworpen door scenograaf Geartsje van der Zee, opgesteld in een industriële ruimte. Boneschansker begroette je in een turquoise jurk en leidde je naar een van de installaties, die dienstdeden als bed, bad, hangmat of nest. Met een koptelefoon op werd je uitgenodigd plaats te nemen. De een lag, de ander zat rechtop. Ik kwam terecht in een schommelconstructie, mijn voeten werden in beugels gehesen. Het neerstrijken zorgde voor een moment van reflectie op dat wat het afgelopen jaar mij zelf had gebracht. Ik leerde er een grote, toxische liefde te verwerken, beter voor mezelf te kiezen en ruis meer uit te bannen.
In mijn oren klonk het verhaal van een Afghaans meisje, dat werd uitgehuwelijkt aan een zestiger. De man in kwestie had al vijf andere vrouwen. Na het beëindigen van hun relatie, zeer ongebruikelijk in haar cultuur, vertrok ze naar Nederland. Hier ontdekte ze haar eigen seksualiteit en ging experimenteren. In het gesprek beschrijft ze uitgebreid wat haar opwindt. Het is gedurfd en het confronteert, liet mij nadenken over dat wat ik zelf lekker vind en hoe moeilijk ik dat soms communiceer naar partners.
Boneschansker: ‘Een-op-een theater gaat over het meekrijgen van zoveel mogelijk ervaring. In een zaal kun je er net zo goed niet zijn. Voor de voorstelling ben je onbelangrijk, dus ongezien. Als publiek gaan ze jou als individu écht niet missen. Als je bij BLOOS niet komt opdagen gaat de voorstelling niet door, dan is je cocon leeg.’
Marte heeft haar schoenen uitgetrapt en trekt haar benen op in de fauteuil. Drie uur hebben we gepraat. Het café in de Nes is bijna leeg. Ik vraag haar waar ze zelf naar verlangt. Even laat ze haar hoofd tegen de leuning zakken. ‘Een zo stressvrij mogelijk bestaan. Het is het niet waard je op te winden over een heleboel zaken. Natuurlijk zeg ik dat niet goed. Vanuit een witte geprivilegieerde positie kun je veel bereiken en moet je je wel degelijk opwinden. Ik bedoel meer het uitbannen van dagelijks gezever. De trein komt niet, het regent, so what. Of het verlangen naar iemand die je mist, de huilbuien die daarmee gepaard gaan. Het is de stress niet waard. Dat wat voor jou bestemd is, komt wel op je pad, ook al klinkt dat als tegeltjeswijsheid. Het kan een lange zoektocht lijken, maar dat is het niet als je in de zintuiglijkheid stapt.’ En als ze het concreet maakt? Ze kijkt dromerig, glimlacht. ‘Een huis midden in de Zweedse natuur. Een plek om te wonen en creëren. Én stilte.’ Ze heeft al een plek op het oog. ‘Wil je het zien?’
Het Jaar van Verlangen was te zien in 2023. In 2024 volgt Het Jaar van Schaduw, over onze schaduwkanten: stelen, vreemdgaan, verslaving. Kijk voor meer informatie over het programma op www.marteboneschansker.com
Dossiers
