Om naast, tegenover en voorbij de lijstjes van de critici de geschiedenissen en voorkeuren van makers van kleur nog zichtbaarder te maken, presenteert de redactie van The Need for Legacy ook een eigen serie: ‘lijstjes van de eeuw’. Wat zijn voor deze makers de onvergetelijkste en niet-te-vergeten voorstellingen aller tijden?
Jenny Mijnhijmer
Een tak van de Blauwe Nijl (1991) van De Nieuw Amsterdam
‘Een krachtig stuk van nobelprijswinnaar Derek Walcott waarin de crème de la crème van de multiculturele acteurs schitterden. Het stuk gaat over de verscheurdheid, de diaspora die in het DNA zit van elke cultureel diverse maker.’
MaStella (2008) van MC
‘Gek om iets van mezelf te noemen, maar ik ben heel trots op deze productie. Een monoloog, gespeeld door wijlen Chrisje Comvalius, waarin het gevangen zitten tussen ‘hier’ zijn en ‘daar’ je thuis voelen treffend en herkenbaar wordt geschetst.’
OJ/Othello (1999) van Cosmic
‘Vlijmscherpe ontleding van de illusie van Zwart heldendom.’
Kenneth Herdigein
Tussen Hemel en Aarde (1984) van Het Werkteater
‘Een voorstelling van het toen wereldberoemde Werkteater. Shireen Strooker voerde de regie. Onbegrijpelijk dat er nog steeds geen schilderij van haar hangt in de Stadsschouwburg Amsterdam. In deze voorstelling mocht ik als acteur van Surinaamse afkomst een absolute hoofdrol spelen, Mevrouw Ilse Pengel, in een witte Theatergroep van zulke allure. Weliswaar had Gerard Thoolen al mevrouw Emanuels gespeeld in Een Zwoele Zomeravond van hetzelfde Werkteater, maar Gerard was een witte Nederlandse man. En net zoals ik de eerste Zwarte acteur was met de hoofdrol in een witte Nederlandse televisieserie (Op zoek naar Yolanda, als Rik Rollinga) was ik ook de eerste Zwarte Surinamer met een hoofdrol in een wit toneelstuk, en dat was deze. Daarom vind ik dit een van de belangrijkste voorstellingen voor gekleurde en niet witte acteurs in Nederland. Voor allemaal.’
Amandla Mandela (2009) van Bos Theaterproducties, in regie van Syd Horster.
‘Eerste grote musical in Nederland waarin zoveel zwarte acteurs en actrices mochten schitteren. Ik mocht in die productie de mooiste rol uit mijn hele leven spelen: Nelson Mandela! Er is ook, door de NOS, een documentaire over mij gemaakt, getiteld: Over Mandela. Men heeft mij toen meegenomen naar Zuid-Afrika. Ook naar zijn huis. Het ging over de weg naar die rol, vanaf de auditie. Analoog aan de Long Walk to Freedom. Ik mocht ook hierin een voorloper zijn.’
De laatste dichters (2010) van MC
‘Weergaloos. Die voorstelling dreunt na al die jaren nog na in mijn hoofd. Ze was gebaseerd op het prachtige boek van Christine Otten. Het werd adembenemend mooi gespeeld daar, op het Westergasterrein. Eén lang gedicht’.
Alida Dors
Vsprs (2006) van Alain Platel/Holland Festival
‘In deze voorstelling worden verschillende dansstijlen integraal gebruikt, die samen een verrassende wereld hebben gecreëerd’.
The Letter (2013) van Jonzi D
‘Inspirerend en herkenbaar hoe hiphop als bron werd gebruikt. Toffe combinatie tussen politiek en hiphop dansstijlen. Tekst en dans op ritme van hiphop’.
TANZ (2020) van Florentina Holzinger/De Singel
‘Brute combinatie van diverse werelden’.
John Leerdam
The Kingdom (1983) van Rufus Collins & Henk Tjon / De Engelenbak
‘Indrukwekkende voorstellingen, waarbij ik regieassistent van Rufus Collins was. Het was indrukwekkend, door de geschiedenis die toen is neergezet. Het was bijzonder om een muziektheatervoorstelling te organiseren met jongeren en over het thema kolonialisme. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat er een voorstelling ging over de opstanden in Haïti’.
Desiree (1982) van Cosmic Illusion
‘Desiree was de afstudeerfilm van Felix de Rooy, en heeft een prijs op het Fringe Festival gewonnen in Edinburgh. Waanzinnig gespeeld door Marian Rolle. Deze voorstelling heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis, want het kwam uit een klein krantenartikel dat verscheen in Amsterdam News (New York). Het ging over een vrouw die zo’n zelfhaat had, en alle ellende had door Zwart zijn, dat ze het projecteerde op haar kind. Toen ze uit haar waan kwam was het kind dood. Het is een waargebeurd verhaal.’
The Meeting (1987) van Cosmic Illusion
‘In deze prachtige voorstelling over de fictieve ontmoeting tussen Malcolm X en Martin Luther King werd het duo gespeeld door Frank Sheppard en Guylan Kain van The Last Poets, die het stuk heeft bedacht in Amerika. Een zeer interessant en actueel samenspel tussen hen en het verhaal over hun gedachtegoed. Deze issues spelen nog steeds in de samenleving’.
OJ/Othello (1999) van Cosmic
‘In dit stuk over het leven van OJ Simpson, speelt OJ Othello, een rol die hij altijd wilde spelen. De voorstelling heeft de eerste prijs van The Fringe gewonnen’.
De Koningin van Paramaribo (2001) van Cosmic Theater
‘Deze voorstelling was de eerste grotezaalproductie van een miljoen die door makers van kleur is gemaakt. Het heeft een woekerwinst binnengehaald, er is nooit meer een Zwarte voorstelling geweest die zoveel is verkocht. In deze voorstelling hebben onder anderen Manoushka Zegelaar Breeveld en Helen Kamperveen hun topprestaties gegeven, met sublieme muziek door Harto Soemodihardjo. Een perfecte cocktail.’
Manoushka Zegelaar Breeveld
Desiree (1982) van Cosmic Illusion Productions
‘In Desiree wordt de enorme pijn van een Zwarte vrouw die een psychose ondergaat theatraal vorm gegeven. Een vrouw die het kwijtraakte door alles wat haar aangedaan werd. Eigenlijk heb ik het stuk niet zelf gezien, maar later erover gelezen en foto’s van gezien en alleen al dáárvan was ik onder de indruk’.
De Koningin van Paramaribo (2001) van Cosmic Theater
‘Ik kon bijna niet ademen door het hoge niveau van deze voorstelling, waarin ik ook een rol heb gehad’.
Who’s afraid of Charlie Stevens? (2016) van Romana Vrede/Club Gewalt
‘Een verhaal over een moederliefde voor haar zoon. Hoe die zoon uitgedaagd wordt om telkens te vechten voor zijn plek in de maatschappij. Na afloop kon ik niet praten’.
Özkan Gölpinar
Romeo ‘n’ Juliette, A Young Caribbean Xperienz (2003) van Cosmic Theater
De Koningin van Paramaribo (2001) van Cosmic Theater
Niet meer zonder jou (2015) van Nazmiye Oral / Female Economy, Zina Platform, Toneelgroep Amsterdam
Gümüs (2004) van Cosmic Theater
Felix de Rooy
The Kingdom (1983) van De Engelenbak
‘Ik heb veel bewondering voor hoe Rufus de thematiek van kolonialisme aanpakte, tegelijkertijd met jonge makers. Heel indrukwekkend. Rufus heeft me veel geïnspireerd.’
Corpus Criolla van Faizah Grootens/KIP Republic
‘Moeilijk om uit te leggen, maar het samenspel tussen choreografie en dansers is subliem en gaat over belangrijke thema’s van creolisering’.
Another Building van Gabri Christa
‘Hoe Gabri omgaat met het concept van bevrijding van het verleden dat ontsloten is in gebouwen is zeer interessant’.
Mariëlle van Sauers
De laatste dagen van Clover Fields, of A Coon’s Carnival (1987) van De Nieuw Amsterdam
‘Ik heb de voorstelling gezien in de Stadsschouwburg Amsterdam. Ik wist tot dat moment niet dat dit ook theater kon zijn, dat het mòcht zijn. Dat Grote Theaterbastion werd overgenomen door een enorme groep performers, divers in zijn en kunnen. Ik had nog nooit eerder zoveel mensen van kleur op het toneel gezien. Maar ik had ook nog nooit eerder zo’n overname van de ruimte gezien. In mijn herinnering kwamen er spelers van achter uit de zaal op, waren er spelers die van touwen naar beneden kwamen. Er was muziek en natuurlijk de Bootdance, die door de hoeveelheid mensen alleen al, zeer indrukwekkend was. Het heeft mijn ogen geopend, de voorstelling heeft mijn liefde voor theater omarmd, mijn theaterwezen een plek vol mogelijkheden laten zien, mij het gevoel gegeven dat ik kon bestaan op het toneel’.
Romana Vrede
Onomatopee van de KOE, Dood Paard, Maatschappij Discordia en STAN
‘Ik zal deze voorstelling nooit vergeten. Van deze heb ik alles geleerd over absurditeit, toneelplezier, en liefde voor de taal. Alles waarvan ik houd. Deze voorstelling laat zien dat alles mogelijk is’.
Any Attempt Will End in Crushed Bodies and Shattered Bones (2021) van Jan Martens/GRIP
‘Heel simpel, schoon en strak. Heel zuiver. Geen draadje te veel, geen beweging te veel. Alles wat gebeurt, is 100 procent passie, in een rustige omgeving. Passie in diamantvorm’.
Raymi Sambo
I do the talking (1995) van Made in da Shade/ Theater aan de Werf
‘Ik herinner me flarden en wist dat ik echt helemaal blown away was’.
Huid! (2010) van V.I.G.
Race (2015) van David Mamet door Stichting Julius Leeft!
‘Drie advocaten, twee Zwarte en een witte, krijgen de kans aangeboden om een witte, rijke man te verdedigen die wordt beschuldigd van het verkrachten van een Zwarte vrouw. De advocaten realiseren zich dat ‘kleur’ de dominante factor in de rechtszaak zal worden. De discussie die volgt over of ze de zaak kunnen winnen en vooral hoe, ontaardt in een harde confrontatie tussen de personages. De jonge, Zwarte advocate heeft zo haar eigen agenda in de zaak en zet alles op scherp.’
Helen Kamperveen
De Koningin van Paramaribo (2001) van Cosmic Theater
‘In dit stuk heb ik het hoofdrol gespeeld, we moeten onze stukken die goed waren koesteren en aan de jonge generatie presenteren. Het is fantastisch dat zo’n verhaal uit Suriname op het toneel is geweest en zeer succesvol was, eerst in de kleine zaal als monoloog en dan in een uitgebreidere versie. Dat was elke avond feest, altijd uitverkocht. Ik denk dat dit vast een keer terug op het toneel gaat komen.’
Schutting (1989) van De Nieuw Amsterdam
‘Niet heel lang geleden uitgekomen als film, wij hebben dit stuk járen geleden op het podium gespeeld onder regie van Rufus Collins. Mooi verhaal over de moeilijkheden van een Zwarte familie om het hoofd boven water te houden. Lijkt mij een stuk dat vaker gespeeld zou kunnen worden.’
Nobody Home (2014) van Daria Bukvic/Theaterzaken Via Rudolphi
‘Een voorstelling van niet zo lang geleden, waarin de acteurs en ook Daria ouders hebben die als vluchteling naar Nederland zijn gekomen. Heel mooi verhaal waarin ze vertellen hoe dat gegaan is, in een opvangcentrum; de moeilijkheden en toch het geïntegreerd raken (of niet) in de samenleving. Een fantastische voorstelling die nog steeds op m’n netvlies staat, dus dat lijkt mij ook een voorstelling waar jonge mensen hun tanden in zouden kunnen zetten. Het migratie- en vluchtelingenvraagstuk is natuurlijk lang nog niet afgelopen’.
Nita Liem
Orangemelted (1986) van Gabri Christa/Cosmic Illusion
‘Deze voorstelling zou nu nog steeds actueel zijn. Vijf vrouwen van kleur die met hun dansende met klei ingesmeerde lichamen de uitdagende vraag stellen: ‘Wat kijk je, en wat zegt je blik over jou en de wereld waar we nu in leven!’
Uni duni tê salamê minguê (1987) van Companhia de Teatro Munganga
‘Deze voorsteling was het begin van de Legacy van Teatro Munganga in Nederland. Met hun on-Nederlandse aanpak, want Brazilianen, hebben ze een ongekende en authentieke verbeeldingskracht die echt iets nieuws toevoegde aan het jeugdtheaterveld in Nederland.’
Birds (2022) van DOX / Productiehuis Theater Rotterdam
‘Deze voorstelling moet iedereen zien die met jeugdzorg te maken heeft. Actueel en zegt zoveel over de wereld waar we nu in leven’.
Ernestine Comvalius
Land te koop (1973) van Thea Doelwijt & Henk Tjon / Mickery Workshop
‘Een van de eerste voorstellingen waarin het kolonialisme aan de kaak wordt gesteld op een prachtige moderne manier voor Suriname’.
Woiski vs Woiski (2018) van Orkater
‘Een boeiende voorstelling, waarin de geschiedenis van Nederland en Suriname aan bod komen’.
De Schaduw van de Goedheilig Man (2008) van Krater Theater
‘Een van de eerste theatervoorstellingen waarin Zwarte Piet aan de kaak wordt gesteld’.
Jean van Lingen
Schutting (1989) van De Nieuw Amsterdam
The Meeting (1987) van Cosmic Illusion
Zwanenmeer Bijlmermeer I (2006) van Nita Liem/Het Nationale Ballet
Paulette Smit
De Koningin van Paramaribo (2001) van Cosmic Theater
‘Topacteurs samen in muziektheater met een verhaal van een Surinaamse legende op hoog niveau’.
Romeo ‘n’ Juliette, A Young Caribbean Xperienz (2003) van Cosmic Theater
‘Een unieke ervaring om dit klassiek stuk in de setting van een Antilliaanse en Surinaamse familie te zetten. Publiek kwam met een busje uit het centrum en zat naast buurtbewoners samen te genieten van een herkenbaar verhaal in een prachtige enscenering van amateurs en professionals samen’.
Exhibit B (2014) van Brett Bailey/Holland Festival
‘Een indrukwekkend verhaal over slavernij en kolonialisme subliem vormgegeven in een installatie/voorstelling’.
Foto: Maria Austria/MAI. Detta Dilrosun, Helen Kamperveen, Mike Ho Sam Sooi en Henk Tjon in Land te koop (1973)
Dossiers
