De komende dagen is Wuthering Heights te zien in Amsterdam, op uitnodiging van het Holland Festival en Sismo Stories & performances, in een adaptatie van Emma Rice, artistiek directeur van Wise Children. Voorafgaand aan de matinee op 11 juli schoven Rice, haar executive producer Poppy Keeling en Oostpools artistiek directeur Daria Bukvić aan bij een panelgesprek over het bewerken van klassiekers, zoals Shakespeare en Emily Brontë.

Beide makers hebben in het verleden klassiekers bewerkt, maar gedurende het gesprek worden de overeenkomsten tussen Rice en Bukvić steeds duidelijker. Het tweetal deelt een overtuiging. In de eerste plaats proberen ze theater te maken waar het publiek geamuseerd en geboeid door blijft. In de tweede plaats wordt hun makersdrang gevoed door een onvrede over de actualiteit. Om die onvrede een plek te geven, zoeken ze houvast in de klassieken, en halen die naar het heden. Daarvoor passen ze die stukken soms behoorlijk rigoureus aan. Een houding die Shakespearepuristen en theateracademici niet altijd waarderen, maar die hen wel volle zalen oplevert. Het ontmoeten van een gelijkgestemde lijkt voor hen beiden een zichtbare opluchting.

Rice vertelt op uitnodiging van de gespreksleider waar haar idee voor Wuthering Heights vandaan kwam. ‘In 2017 werd in de UK gedebatteerd over het aantal alleenstaande vluchtelingkinderen dat we zouden binnenlaten. Dat de meest hulpeloze schepsels in zulke kleine getale welkom werden geheten, maakte me woedend. Ik dacht: op een dag komen ze ons straffen voor het gebrek aan solidariteit dat we nu hebben getoond.’

Toen viel bij Rice het kwartje: ‘Was Heatcliffe niet ook een alleenstaand vluchtelingkind, dat wreedheid beantwoordde met wreedheid? Vanwege zijn donkere huid werd hij ontzettend wreed behandeld en als gevolg ging hij anderen ook slecht behandelen.’ Dat werd de insteek. ‘Van Cathy en Heatcliffe wilde ik twee goddelijke karakters maken en hun liefde tot epische proporties uitvergroten – niet een huiselijk verhaal vertellen. Daarom heb ik er een Griekse tragedie van gemaakt. Er zit muziek in, in de vorm van het koor, dans. De uitvergroting zorgt ook voor lichtheid in hun verhaal, voor relativering.’ Producer Keeling had niet veel tijd nodig om overtuigd te raken van het idee: ‘Het was een creatieve, actuele insteek, en met die titel zouden de bezoekers ook zeker komen.’

Voor Bukvić is de aanleiding ook vaak onvrede over het nieuws, maar haar adaptatie van Midzomernachtsdroom was juist een apolitieke keuze. ‘Toen ik hiermee bezig ging, zaten we net allemaal in de coronasluiting. Ik zie het stuk als een theatraal orgasme, zo fantasievol, grappig en emotioneel. Je kunt echt uitpakken en de dagelijkse dingen vergeten. Mijn verwachting was dat zo’n orgastisch project precies was wat we na die sombere tijd nodig hadden.’

Toen brak de oorlog in Oekraïne uit. ‘Het hele plan leek me ineens belachelijk. Als Joegoslavische vluchteling voelde ik me aangesproken om iets te doen, een anti-oorlog statement te maken, niet zo’n grote feestelijke productie. Dat trok gelukkig weer bij. Ik overtuigde mezelf dat je juist moet doorgaan met leuke, vrolijke dingen maken.’

Vera Morina, de tekstschrijver van de bewerking, deelt die Joegoslavische achtergrond en heeft het gevoel volgens Bukvić heel goed vertaald. ‘Ik vroeg haar vanwege haar grote talent en omdat ik haar Gen Z-perspectief op het stuk wilde. Maar door met haar samen te werken weet ik ook zeker dat de Balkan aanwezig zal zijn in mijn werk, wat heel waardevol is voor mij. Waar we op uitgekomen zijn is een monoloog van Shakespeare, voorafgaand aan Midzomernachtsdroom, waarin hij in essentie iets zegt als “Je mag hier zijn, weg van de actualiteit. De wereld zal er voor je zijn als je weer weggaat, maar nu ben je hier. Geniet.” Iets dat mij nog steeds raakt, als ik eraan denk.’

Het brengt de twee regisseuses op een gemeenschappelijke overtuiging dat entertainment een belangrijke basis is voor het maken van theater. Ook de klassieken. ‘Weg met de saaie stukken’, zegt de Britse artistiek directeur. ‘Ik weef mijn vertelling vanuit geheugen, dat is de beste editor. Op grote papieren aan de muur, met post-it’s, afbeeldingen, muziek.’ Rice werkt zelf niet met schrijvers, ‘want die raken geïrriteerd: ik weet toch precies hoe ik het hebben wil’.

Bukvić denkt dat het schrappen van irrelevante delen zelfs helpt om dichter bij de bedoeling van de auteur te komen. ‘Als ik me verplaats in Shakespeare en me afvraag wat ik ervan zou vinden als een jonge vrouwelijke Joegoslavische vluchteling vierhonderd jaar na mijn dood iets met mijn toneelstuk zou willen doen, dan zou ik zeggen: doe ermee wat je wil! Veel succes!’ Rice lacht: ‘Ik ben dol op praten met dode auteurs, je kunt ze precies laten zeggen wat je wil.’ Ook als producent vindt Keeling het werken met dode auteurs een stuk makkelijker. ‘Het scheelt weer een onderhandeling met iemand die zeggenschap of inzage wil in de vorderingen.’

Naast het gebrek aan artistieke ego’s aan de zijlijn brengt de keuze voor klassiekers meer strategische voordelen mee. Keeling denkt dat de drempelverlagende werking helpt voor het bereiken van een grotere doelgroep voor je boodschap. ‘Het is een soort van geruststelling: geen zorgen, er gaat niets vreemds gebeuren, dit verhaal ken je. In de loop van het stuk komt de mokerslag dat het stuk over ons gaat. Dat er een actueel vraagstuk aanleiding gaf voor het afstoffen ervan.’ Ook daar kan Bukvić zich in herkennen. ‘Toen ik Othello bewerkte zocht ik eigenlijk naar de beste manier om een stuk te maken over racisme. Racisme van Daria Bukvić  – wie koopt daar nou een kaartje voor? Othello daarentegen…’ het leverde haar naast bewondering ook veel boze reacties op. ‘Uit liefde, denk ik. En angst.’

De reactie van de nog levende bewonderaars van de dode auteurs is een lastigere factor, geven beide makers toe. Elke verandering gaat gepaard met tegenstand. Bukvić verzucht dat ze van buiten veel weerstand kreeg rondom haar keuze om het werk van Oostpool ‘intellectueel entertainment’ te noemen. Rice herkent veel. ‘Waarom maken ze zich zo druk? Je hoeft er niet heen. Koop dan geen ticket.’ Haar zucht voor verandering leidde uiteindelijk tot een versneld ontslag bij het Globe Theatre. ‘Jammer. Maar bij Wise Children kunnen we sneller aanpassen, ik heb me erbij neergelegd dat dit voor mij een goede vorm is.’

Beide vrouwen staan sterk achter hun koers. Over het algemeen zorgen hun ingrepen er volgens de beide artistiek directeuren voor dat stukken leuk en interessant zijn om naar te kijken en dat moet toch het belangrijkst zijn. Rice jubelt over Bukvić’ oplossing om Shakespeare voorafgaand aan Midzomernachtsdroom een monoloog over entertainment te laten geven: ‘Dat idee zou ik zo kunnen stelen. Mensen spenderen hun geld en hun tijd om vermaakt te worden. Verveel het publiek toch niet!’

Foto: Janiek Dam