Welke impact krijgt de energiecrisis deze winter op de theatersector? Zijn er nog genoeg technici om (tegen eerlijke verloning en goede arbeidsvoorwaarden) de voorstellingen te draaien? Hoe zorgt de sector voor een veilige(re) werkomgeving? Wat moeten we met die Toneelprijzen? En hoe krijgen we de zalen voller?

Grote vragen bij aanvang van theaterjaar 2023, waarin ook veel goed nieuws is: zo wordt het toneelschrijffestival Shakespeare Is Dead na twee Vlaamse edities in 2023 voor het eerst ook in Nederland georganiseerd, sluiten DeLaMar, Amphion Cultuurbedrijf en Parkstad Theaters Limburg zich in januari aan bij de onlangs gelanceerde Podiumpas (wie volgt?) en staan er weer honderden premières op de rol om ons op te verheugen, aan te ergeren of om te verwonderen.

Energie en inflatie
Wat de consequenties van de inflatie en de stijgende energiekosten zijn voor de theatersector, is bij aanvang van 2023 nog allesbehalve duidelijk. In de Najaarsnota in november maakte het kabinet weliswaar bekend dat door de overheid gefinancierde culturele instellingen vanaf komend voorjaar compensatie krijgen voor hogere kosten door inflatie en de stijgende energierekening, maar over de uitwerking van de regeling zijn nog veel vragen. In de Najaarsnota staat dat er ‘structureel ongeveer 400 miljoen euro extra’ uitgetrokken wordt voor (rijks)cultuur en de scholen samen. Het ministerie onderzoekt nog hoe dit geld het best uitgekeerd kan worden.

Personeelstekort
Net als veel andere sectoren, zal 2023 deels in het teken staan van personeelstekort en de zoektocht naar oplossingen daarvoor. Onder meer door tekort aan technici lopen uitvoeringen van theatervoorstelling gevaar. Internationaal Theater Amsterdam schrapte uit voorzorg ongeveer vijftien procent van de programmering in 2023: het gaat onder meer om alle voorstellingen van de voorstelling De toverberg (die in 2022 vanwege een staking van de technici al werd afgelast), de landelijke tournee van De uren, de ITA-livestream van Het jaar van de kreeft en enkele gastproducties.

Stoelendans
Op 1 januari vangt Janine Dijkmeijer aan als nieuwe algemeen directeur en bestuurder van Parkstad Limburg Theaters. Ze volgt daarmee Bas Schoonderwoerd op, die na 28 jaar zijn functie neerlegt. Sewan Mumcuyan wordt per 1 februari de nieuwe directeur van Stadsschouwburg Utrecht.

Na krap een jaar vertrekt Frank Noorland weer als programmeur en artistiek producent bij Theater Walhalla. Vanaf 1 februari wordt hij de artistiek leider van Stichting Likeminds. Hij volgt daarmee Liet Lenshoek op, die eerder dit theaterseizoen vertrok uit onvrede over de artistieke koers die de instelling voor ogen had.

Jacky Smits stopt in mei als artistiek directeur bij talentontwikkelingsplatform Via Zuid. Stef Avezaat stopt op 1 juni als als directeur van Schouwburg De Lawei in Drachten.

Ivo van Hove wordt vanaf november – naast zijn werk als regisseer en artistiek directeur van Internationaal Theater Amsterdam – intendant van de Ruhrtriënnale in Duitsland. Hij wordt verantwoordelijk voor de edities van 2024, 2025 en 2026. Van Hove volgt de huidige intendant Barbara Frey op.

Een greep uit de premières
In Den Haag gaat eind januari Every Brilliant Thing van Duncan Macmillan tot twee keer toe in première bij Het Nationale Theater: de monoloog wordt zowel door Bram Suijker als Tamar van den Dop vertolkt. Regisseur Erik Whien bracht in 2020 al ‘werkversies’ van de voorstelling tijdens de coronacrisis.

De Warme Winkel komt in januari naar Amsterdam met De bus naar Dachau, een coproductie met Schauspielhaus Bochum. Theater Rotterdam en Well Made Productions brengen in maart The Story of Travis, een nieuwe toneeltekst van Esther Duysker geïnspireerd door de Broadway klassieker A Raisin in the Sun van Lorraine Hansberry uit 1959. De regie is in handen van Romana Vrede en Alida Dors tekent voor de choreografie. Korthals Stuurman Theaterbureau laat twee romans van Madelon Székely-Lulofs bewerken tot de voorstelling Gelukzoekers op Sumatra. En cabaretier Bert Visscher neemt afscheid als solo-artiest in het theater, met Dat zie je een ander niet doen.

Festival Brandhaarden staat in 2023 in het teken van vrouwelijke theatermakers uit Europa. Zes vrouwelijke makers presenteren in Internationaal Theater Amsterdam voorstellingen die de westerse canon en stereotypering van vrouwen in het theater bevragen. Een van hen is de onlangs als ‘associate artistic director’ bij ITA aangestelde Eline Arbo, die vanaf 2023 als tweede kunstenaar ondersteund wordt binnen Ibsen Artist in Residence-programma, in navolging van Robert Icke (2019-2022). Initiator Philip Loubser Foundation wil daarmee ‘kunstenaars met een internationale reputatie ondersteunen om gedurende twee jaar een intensieve band met ITA te kunnen ontwikkelen’.

Een aantal oude voorstellingen krijgt in 2023 een tweede leven. De Verleiders analyseren in Door de bank genomen: tien jaar later opnieuw ons geldstelsel en BOG doet in BOG 2 een nieuwe poging om ‘het leven te herstructureren’. Ivo van Hove brengt in april een Engelstalige remake van Een klein leven op het Londense West End. A Little Life is achtereenvolgens te zien in het Richmond Theatre en het Harold Pinter Theatre.

Musicalliefhebbers krijgen dit voorjaar een aantal klassiekers voorgeschoteld. Les Misérables keert vanaf maart vier maanden terug in Nederland, met Milan van Waardenburg in de hoofdrol. Senf en Albert Verlinde sturen ondertussen Grease op tournee, en Aida neemt in april het stokje over van Aladdin in het AFAS Circustheater in Scheveningen.

Operette is er ook weer: Steef de Jong brengt bij Toneelschuur Producties Strauss’ De dappere soldaat als film-op-toneel – maar dan wel op de Steef de Jong-wijze, dus zonder projecties maar vol dubbele bodems.

Toneelgroep Maastricht en De Maaspoort presenteren in de zomer van 2023 Het was Zondag in het Zuiden, een nieuwe Nederlandse spektakelmusical over het hoogwater in Limburg op muziek van Rowwen Hèze. De productie wordt gemaakt door hetzelfde artistieke team als Dagboek van een herdershond, waarvan komend voorjaar eigenlijk een herneming gepland stond maar die vanwege personeelsgebrek en stijgende lasten werd afgelast.

Ook in 2023 verzamelt Theaterkrant weer alle theaterpremières, festivals en evenementen in de online theateragenda.

Publiciteitsfoto Gelukzoekers op Sumatra: Piek