Nu theaters na twee onrustige coronajaren de deuren weer hebben geopend, kunnen we voorzichtig vooruitkijken. Dat doen we in Zorg & hoop na corona met uiteenlopende theaterwerkers voor en achter de schermen. Vandaag: Moniek Merkx, die vorig jaar afscheid nam als artistiek leider bij Maas theater en dans en nu als freelance-regisseur werkt. 

Zorg: ‘Er is weinig gezamenlijkheid. De sector heeft altijd last gehad van angst voor lijfbehoud, maar nu nog meer dan anders.’
‘Ik heb net de première gehad van Ik ben er even niet, een voorstelling die gaat over het recht om te verdwijnen. Dat was een idee dat ik al lang voor covid had bedacht: het is zo fijn om je even terug te mogen trekken in je eigen wereld, en alleen met jezelf te zijn. Toen kwam corona en kreeg deze thematiek natuurlijk een heel andere lading.

‘Dat gevoel van jezelf mogen opsluiten, ergens de brui aan mogen geven, was positief bedoeld, als aansporing, maar precies daar maak ik me nu zorgen over. Ik zie bij de jongeren die komen kijken dat ze zich zo herkennen in dit verlangen, dat ik nu weer denk: kom uit je bubbel. Er is een groep jongeren die twee jaar lang geforceerd onzichtbaar heeft moeten zijn, die verlamd is uit onmacht, depressief. Jongeren zouden misschien juist nu in actie moeten komen, zich uitspreken en laten zien.

‘Vertalen we dat naar de theatersector, dan zie je dat daar iedereen ook erg op zichzelf is geraakt, gevangen geraakt is in zijn eigen mening en theaterperspectief. Op politiek vlak is er nog wel samen opgetrokken en dat heeft goed uitgepakt, maar inmiddels zijn we nauwelijks opgestart of de hele riedel van de subsidiesystematiek begint alweer opnieuw. Mensen houden hun kaarten alweer voor de borst, iedereen knokt om hetzelfde beetje geld; dat haalt niet per se het beste in de sector naar boven.

‘We lopen allemaal tegen dezelfde dingen aan: waar blijft het publiek, welke plek nemen we in binnen het maatschappelijk debat, waar staan we als kunstenaars? De afgelopen twee jaar was het niet mogelijk om daar rondom de voorstellingen met elkaar over te praten. Nu is iedereen vooral bezig om het eigen fort te verdedigen, terwijl we beter samen op zoek kunnen gaan naar waar de kansen en de avonturen liggen. De sector heeft, terecht overigens, altijd last gehad van angst voor lijfbehoud, maar nu nog meer dan anders.’

Hoop: ‘Ik gun de sector meer flexibiliteit, zowel in de maakprocessen als in de afname van voorstellingen.’
‘Waar ikzelf gek genoeg van genoten heb, was het continue omplannen van dingen. Zeker het eerste jaar, toen we nog veel energie hadden, ervoer ik dat als heel bijzonder: het bleek dat we veel flexibeler waren dan we dachten. We hebben natuurlijk ook veel moeten cancelen, maar binnen dat eindeloze vooruit plannen vond ik het ook verfrissend om zo flexibel met alles om te springen. Ik hoop dat we daar wat uit meenemen, dat we meer durf tonen.

‘Neem De wilde keuken, dat we in de zomer van 2020 hebben gemaakt. Daar zaten acht acteurs in, maar we konden het ook met zeven spelers doen, en met wisselende rollen. Dat speelden we voor 35 toeschouwers die een heel diepgaande beleving hadden. Voor sommige voorstellingen, zoals een grotezaalproductie als Zinderella, heb je een muur van energie nodig, maar hierbij werkte die intimiteit juist heel goed.

‘Ook in de maakprocessen moesten we flexibeler zijn. Nu spelen we na anderhalf jaar Ik ben er even niet, en ik vond het heel fijn om daar nog even aan te kunnen werken. Normaal werk je naar een première toe, ben je volkomen in de stress en denk je uiteindelijk: dit is wat ik kon, meer zat er in deze tijd niet in. Nu kon je dat herzien, sommige dingen heb ik nog verbeterd. Eigenlijk is het heel goed om iets even te mogen laten liggen.

‘In het verleden deden we veel vaker reprises. Nu willen programmeurs dat vaak niet meer, maar voor de kwaliteit is het geen slecht idee, en veel publiek maakt het ook niets uit. Als je iets langer laat liggen, kun je er kritischer op zijn en dat komt de kwaliteit ten goede. De kortademigheid van ons vak is soms een groot nadeel. Zowel in het maakproces, als in de afname van voorstellingen. Ik pleit voor meer reflectie, meer studietijd, langer stilstaan bij wat je maakt. Mijn hoop is dat die wens ook tot de beleidsmakers doordringt. Soms geeft de druk van de praktijk geen ruimte tot dromen.’

Ik ben er even niet is tot en met 4 juni op tournee. Foto: Nienke Maat