Musicalcolleges: Over de pauze-finale

Koen van Dijk, voormalig artistiek directeur van muziektheaterlaboratrium M-Lab, schrijft, regisseert en vertaalt musicals. In een reeks columns geeft hij de komende weken een introductie op zijn geliefde genre. Vandaag: Over de pauzefinale. 

Over de pauzefinale. Het lied waarmee het publiek de pauze in wordt gestuurd. Belangrijkste doel: het publiek moet zin hebben om terug te komen! Musical-schrijvers werken vaak vanuit een scènelijst, een opeenvolging van scènes en songs. En waar de pauze valt, wordt vaak al vroeg in het proces bepaald. Maar dat wil niet zeggen dat het niet kan veranderen.

De natuurlijke concentratieboog van een mens is anderhalf uur. Daarom duren de meeste besprekingen maar anderhalf uur, daarom repeteer ik nooit langer dan anderhalf uur aan één stuk en daarom heeft alleen een musical die maximaal anderhalf uur duurt standaard geen pauze (Come from Away, Fun Home, The Last Five Years).

Gedurende de pauze, in de foyer, bepaalt het publiek vaak al wat het van de musical vindt. De vraag wordt gesteld ‘Wat vond jij ervan?’ en als je zelf nog geen duidelijke mening hebt, is er altijd wel iemand anders in de buurt die zal zeggen ‘Het kon mij niet zo boeien’ of ‘Dit is het beste wat ik ooit gezien heb!’ En dat gesprek in de foyer kleurt al hoe je de tweede akte zult gaan zien. Het is dus zaak de eerste akte sterk af te sluiten. Want het foyer-gesprek móet positief zijn.

Vaak is het een nummer voor het gehele ensemble met veel zang en dans. De makers halen alles uit de kast en suggereren dat er na de pauze nog veel meer gaat komen. Vaak is de pauze een moment van tijdsverloop en hopelijk bevat de pauzefinale een cliffhanger. Als een simpele musical samen te vatten is als ‘boy meets girl, boy loses girl, boy gets girl’ dan valt de pauze ná ‘boy loses girl’.

Een duidelijk voorbeeld hiervan zie ik in Miss Saigon. Ik heb het idee dat de makers al vrij vroeg in het maakproces besloten wat het pauzemoment zou zijn: de ‘Val van Saigon’. Want Chris en Kim raken elkaar daar kwijt en daarna is er sprake van tijdsverloop. Maar de makers hebben niet voor de meest spectaculaire pauzefinale gekozen.

Naar mijn overtuiging (en echt, dit is puur giswerk) moet ooit, in een vroeg stadium, de pauzefinale de scène met de helikopter zijn geweest. Ik stel me helemaal voor (nog steeds giswerk) hoe trots de makers waren op dit idee: ‘En dan komt er een helikopter uit de nok van het theater, neemt Chris mee en Kim blijft achter. Pauze!’ Men moet op zijn minst met de gedachte hebben gespeeld.

Maar de scène met de helikopter is niet de pauzefinale geworden. We zien die spectaculaire scène ‘Val van Saigon’ pas halverwege de tweede akte als een droom, als een flashback. Waarom zouden ze daartoe hebben besloten? Waarschijnlijk omdat het effect zó overweldigd was, dat niets in de tweede akte het nog kon overtreffen. En het ontbrak nog aan een groots moment in de tweede akte voor het hele ensemble, iets tussen ‘Bui-Doi’ en ‘American Dream’ in. Het dramatische moment bleef (‘boy loses girl’), maar het spektakel werd verplaatst naar halverwege de tweede akte.

Ik zag Beauty and the Beast voor het eerst op Broadway en ik verwachtte dat ‘Be Our Guest’ de pauzefinale zou zijn. Ik was verbaasd toen bleek dat er nóg een song kwam. Een hele goede keuze van de makers. Want ‘Be Our Guest’ is wel een spetterend nummer, maar geen dramatische cliffhanger. Dat is de volgende song wél: Beast zingt ‘If I can’t love her’. Dat lied zet de lijn uit voor de tweede akte. Emotie werkt altijd sterker dan spektakel en op deze manier krijgt het publiek allebei: eerst het spektakel met dansend eetgerei en daarna de hartekreet van Beast.

Bij de musical Follies (Sondheim) is er een lange zoektocht geweest naar een goed pauzemoment. Follies is het verhaal van een reünie: twee oudere showgirls, elk met echtgenoot, treffen elkaar weer na jaren. Hebben ze indertijd voor de juiste partner gekozen? Oude liefdes bloeien op…

In deze musical wordt gespeeld met heden en verleden, met jongere alter ego’s, met spectaculaire show-nummers en verstilde ballades. Er is eindeloos geschoven met de pauze. Men kwam er niet uit. Uiteindelijk besloot men zónder pauze te spelen en werd de musical zó ingekort dat het publiek het vol kon houden.

Ik zag Follies in Londen, ruim 10 jaar na de oer-uitvoering en vond het daar gekozen moment voor de pauze schitterend. In de hele eerste akte lopen scènes uit heden en verleden door elkaar zonder dat de personages zich daarvan bewust zijn. Pal voor de pauze ZIET een van de reünisten de jongere alter ego’s en reageert: ’Look at us!’. Wat mij betreft een prachtig pauzemoment. Het houdt de belofte in, dat er na de pauze nog meer interactie tussen heden en verleden zal plaatsvinden. De personages zijn zich bewust van eerdere keuzes. Dit is ‘the point of no return’, de beste omschrijving van de functie van een pauzefinale.

De pauzefinale van Into the Woods is zó sterk, dat het publiek kan denken dat de voorstelling klaar is. Alle verhaallijnen lijken afgerond. In het Amerikaanse origineel is de laatste gesproken tekst van de Verteller: ‘To be continued!’Mijn vertaling was: ‘Wordt vervolgd!’ Treffend vertaald, al zeg ik het zelf.

Maar het bleek niet voldoende. Bij de eerste try-out in het M-Lab gingen mensen na de pauzefinale massaal hun jassen halen. Ik heb ze terug moeten halen van de IJ-oever. Dus bij de tweede try-out riep Philip Bolluyt als de Verteller: ‘PAUZE!’. Kijk, zo kan het ook.