Voor veel mensen rust er een zwaar taboe op het n-woord. Freek de Jonge kreeg lange tijd vooral de zenuwen van het g-woord. Gezellig, hij moest er niets van hebben. Het moet schuren, bevragen, gevaarlijk zijn. Vooral gezellig cabaret was hem een gruwel. Maar kijk wat de coronacrisis kan bewerkstelligen. Freek de Jonge heeft zijn afkeer van gezelligheid afgeworpen. Nee, het gaat hem niet om een beetje babbelen met een wijntje erbij of een zaterdagavond-spelshow op RTL. In zijn zesde verkiezingsconference krijgt het g-woord natuurlijk wel een andere lading.

Nu de theaterdeuren gesloten zijn, kan De Jonge geen behoorlijke try-outserie spelen voor zijn verkiezingsconference. Om toch een beetje het gevoel van publiek voor zijn neus te krijgen heeft hij een aantal mensen uitgenodigd voor één-op-één-voorstellingen bij hem thuis. De filmpjes tussen de scènes zijn nog niet helemaal klaar, en de tekst zit nog niet geramd in zijn hoofd, maar een paar weken voor de tv-uitzending vanuit de Haarlemse schouwburg, heeft hij al helder in zijn hoofd en op zijn laptop hoe de avond eruit gaat zien. Het is een bijzondere ervaring om zelfs binnen anderhalf uur een programma in opbouw te zien groeien.

Een ding was deze bezoeker-recensent in ieder geval heel duidelijk. Als je na de messcherpe analyse van tien jaar ‘democratische dictatuur’ van Rutte nog op de VVD stemt, lijk je toch niet helemaal goed bij je democratische hoofd. Aan het slot van dat kleine college staatsrecht volgt een hele vriendelijke suggestie: kijk naar Tom Dumoulin, kijk naar Klaas Dijkhoff. De mens Rutte bestaat ook niet meer, dus alsjeblieft, hou gewoon op.

Maar De loterij is veel meer dan een paar minuten Rutte-bashing. Deze verkiezingsconference is een persoonlijke mini-theaterdocumentaire over de niet al te fijne mentaliteit van Nederland, die het afgelopen jaar door de coronacrisis bloot is gelegd. Het zou eigenlijk een niet al te vrolijk stemmende oudejaarsconference kunnen zijn,

Kijkers die Asociale afstand hebben gezien, de laatste voorstelling van Freek de Jonge, die door corona niet de meer dan verdiende tournee heeft gekregen, zullen enkele flarden uit die show herkennen, zoals het klappen voor de zorg (of voor de artiest), het sprookje van Mondkapje en de opbouw van het terras. Maar die flarden zijn aangepast en hebben een nieuwe plek gekregen in een prachtig opgebouwd verhaal over het lot, gezelligheid en de wazige lijn tussen goed en fout. Daarbij wordt op inventieve manier de coronacrisis gekoppeld aan de talkshowziekte, de slavernij en Black Lives Matter, en de Watersnoodramp van 1953, die weer op een ‘Tuinman en de dood’-achtige wijze wordt gekoppeld aan de aardbevingen in Groningen. En dit alles leidt natuurlijk tot de noodzakelijke gang naar de psychiater en foutieve medicatie.

Het is een bomvol programma. Bijna achteloos worden ook nog wat subtiele speldenprikjes uitgedeeld aan de Ajax doelman, de tv-recensent van het AD, de cabaretier die eind december zijn laatste oudejaarsconference heeft gehouden en de twee mevrouwen De Jonge. Gelukkig krijgt Thierry Baudet precies de aandacht die hij verdient. Heel weinig.

Veel harde lach zit er deze keer bij De Jonge niet in. Wel veel glimlach en een fijn ongemakkelijk gevoel. De ernst overheerst. Maar in wezen is dat niet veel anders dan in De komiek, de voorstelling waar De Jonge zijn indrukwekkende solocarrière in 1980 mee begon. En dat was toen voor niemand een bezwaar. Integendeel.

De loterij wordt zaterdag 13 maart uitgezonden bij de VPRO op NPO 2.

Foto: Claudia Otten