Dit is theater als een brandbrief, als een vloedgolf, als een politiek statement. ‘Ik besta uit verhalen, mijn taal is magisch’, rapt de Vlaamse theatermaker en spoken word-artiest Mathieu Charles aan het begin van zijn performance Fanon Mixtape. 

Hij staat alleen op het ronde podium in het Peepshow Palace Festival in de Brakke Grond. Zijn eerste teksten spreekt hij uit in het donker, langzaam komt er licht. Charles zegt dat hij vele culturen in zich draagt; zijn vader is afkomstig uit Mauritius in de Indische Oceaan; het eiland werd gekoloniseerd door de Fransen en diende als slavenmarkt. Charles groeide op in België, in het witte Brugge, en was van begin af aan de enige met een gekleurde huid.

Om zijn identiteit te vinden zocht hij steun bij de uit Martinique afkomstige schrijver, vrijheidsstrijder en psychiater Frantz Fanon (1925-1961) die zich fel verzette tegen onderdrukking door de witte meerderheid. Een ‘mixtape’ is een cassettebandje waarop verschillende muziekstijlen afgespeeld kunnen worden, vooral de hiphop-scene gebruikte die. En als een mix van stemmen is Charles’ schitterende voorstelling opgebouwd.

Hij spreekt in de drie talen van de koloniale onderdrukker: Nederlands, Frans en Engels. Hij wil zijn identiteit in Vlaanderen leren kennen, hij noemt zichzelf een kind van de diaspora met Oost-Afrikaanse en Zuid-Arabische roots. De witte wereld waarin hij opgroeide ervaart hij als een systematische onderdrukking en dankzij het boek Zwarte huid, blanke maskers (1952) van Fanon weet hij zich te bevrijden uit de crisis. Zijn optreden is evenzeer een loflied op Fanon als een briljante zelfanalyse. Charles maakt overtuigend duidelijk dat kolonialisme nog steeds bestaat, ondanks dat we in een zogenaamde gedekoloniseerde wereld leven. Er zijn nog altijd landen als Nederland, België, Frankrijk en Engeland die kolonies bezitten, maar ze noemen dat verzachtend ‘overzeese departementen’ of, in het geval van Engeland, landen van de Çommonwealth.

Moeiteloos schakelt Charles in de drie talen; hij droomt hardop over een wereld zonder kolonialisme, hij rapt over een wereld van misstanden en hij hekelt de misstanden van het kolonialisme. Die stemmen vormen samen een muziekstuk van de aanklacht, ritmisch, theatraal, zangrijk. Op geen enkele manier is Fanon Mixtape een teken van zelfbeklag, integendeel, het is een superieur verteld verhaal over de mechanismen van onderdrukking.

Eén scène is weergaloos: Charles spreekt zijn tekst over hoe een zwarte zich moet aanpassen in een witte wereld, maar de microfoonversterking wordt weggedraaid. Kalm loopt hij naar de coulissen en haalt een nieuwe microfoon te voorschijn. Dezelfde tekst, dezelfde hardhandige fade out. En nog eens en nog eens, totdat een kring van microfoons rondom hem staat opgesteld. Uiteindelijk kan hij zijn stem laten klinken. Zo dramatiseert hij de censuur waarmee zwarte mensen te maken krijgen die in opstand komen tegen dominante witte cultuur in een niet-witte wereld. Hij laat ook zien dat de stem van de onderdrukten altijd in de marge klinkt. En hij wil juist uit die marge stappen, strijden tegen het racisme.

Fanon Mixtape is een briljante voorstelling die op zeldzaam indringende wijze de vervreemding van een telg uit een koloniale samenleving verbeeldt. Ook in Nederland is het koloniale debat over ons verleden in Indonesië volop gaande, maar helaas zijn het vooral overwegend witte, universitair geschoolde historici die dit debat voeren en dat geheel vervreemden van de mensen die daadwerkelijk in de kolonie leefden. De naam van Frantz Fanon ben ik in geen enkele literatuurlijst tegengekomen. We hebben nu, in de Brakke Grond in het hart van Amsterdam, de Vlaamse performer Mathieu Charles nodig om op weergaloze wijze de pijnlijke dilemma’s van het koloniale verleden te verbeelden in een hallucinerende en magische theaterbelevenis. Een voorstelling zonder beschuldigingen, met een zinderende impact.

Foto: Karolina Maruszak