Hij zal het zich zelf waarschijnlijk niet gerealiseerd hebben, maar Woyzeck (1837) van Georg Büchner leent zich verrassend goed voor een adaptatie in isolatie. Samen met acht jonge theatermakers maakte regiestudent Zephyr Brüggen de Zoomvoorstelling Woyzeck, een waanvoorstelling. Ze bewerkten Büchners onvoltooide manuscript tot een hallucinante kijkervaring van ongeveer een uur.
Centraal daarin staat de soldaat Woyzeck (Niels Kuiters), die als medisch proefkonijn fysiek en mentaal steeds meer de grip op de realiteit verliest. Hij wordt voortdurend geobserveerd, ditmaal niet alleen door de dokter: vanuit ruim tweehonderd huiskamers, van Nederland tot aan Amerika, zagen mensen deze jongeman gisterenavond rusteloos in zijn cel heen en weer lopen. Een stuk dat deels handelt over de consequenties van isolatie en manipulatie krijgt in de huidige actualiteit een wrange, nieuwe lading.
Nu de theaters in verband met de beperkende coronamaatregelen gesloten zijn, zoeken veel theatermakers online naar manieren om hun publiek te bereiken. Voor studenten betekent het bovendien dat de scholen gesloten zijn, maar het schooljaar genadeloos doortikt. De afstuderende en net afgestudeerde theaterstudenten maakten deze voorstelling volledig vanuit hun eigen woonkamers.
Zephyr Brüggen mixt ‘als een soort regisseur-deejay’ live de schermpjes en de muziek tot een geheel. Door inventief te monteren slecht ze op momenten die eeuwige afstand tussen de spelers: bijvoorbeeld bij de draaiende dans van Marie en de tamboer-majoor, en natuurlijk tijdens de uiteindelijke badkamermoord – die met een smakelijk gevoel voor theatraliteit is vormgegeven. Dan vergeet je even dat de personages zich helemaal niet in dezelfde ruimte bevinden.
Treffend is bovendien de sequentie waarin ook het meekijkend publiek – dat zich wellicht via Zoom nog veiliger waande dan doorgaans in het theater – onverwacht in close-ups voorbijkomt. Dat levert een reeks aan boeiende transformaties op: namelijk van het moment dat je je ongezien waant, naar de realisatie dat tweehonderd toeschouwers je bekijken. Bij de een is die transformatie groot en theatraal, bij de ander slechts een subtiel knipperen met de ogen. Vaststaat is dat het niemand onberoerd laat: de realisatie bekeken te (kunnen) worden beïnvloedt hoe dan ook je handelen en denken.
In het nagesprek wordt volop ingegaan op de consequenties van virtueel theater. Een voorstelling op Zoom houdt het midden tussen theater, film en installatie. Met grote gretigheid hebben de makers gekeken naar de mogelijkheden van deze digitale scenografie: door virtuele achtergronden, intense droste-effecten en ontregelend visueel knip- en plakwerk. Zo hebben ze de beperkingen van toneelspelen op een videochatapp op eigenzinnige wijze naar hun hand gezet. Niels Kuiters naderhand, over Zoom benaderd als theatrale ruimte: ‘Het is een soort ingewikkeld decor, waar je tegenaan moet trappen om het te ontdekken.’
Nederland Online Theater (kortweg, treffend: NOT), had de club eerder die dag bedacht als naam voor dit gezelschap, mochten er nog meer voorstellingen op Zoom (moeten) komen. Ik hoop dat inschrijven bij de KvK niet nodig gaat zijn; hoezeer ik dit experiment ook geslaagd vond, zie ik Woyzecks stelselmatige vernedering uiteindelijk toch het liefst in levende lijve.
Beeld: Herman van Bostelen met daarin een still uit Woyzeck, een waanvoorstelling.
Gezien: Woyzeck, een waanvoorstelling, 25 april 2020 (via Zoom). Van en met: Hidde Aans-Verkade, Zephyr Brüggen, Han Ruiz Buhrs, Eileen Graham, Matthijs Janssen, Kevin Klein, Niels Kuiters, Merel Staalstra en Romy Vreden.
