De voorstelling is het belangrijkste onderdeel van het bezoek aan de schouwburg, maar op weg naar de zaal en terug maakt de bezoeker nog veel meer mee. Dat is het terrein van ontwerper Terry Brochard, die de bezoekersbeleving in theaters onderzoekt en waar mogelijk verbetert. In deze editie: hoe is het met de theaterbeleving in New York?
Het is tijd voor vernieuwing in het Nederlandse theater. Er is genoeg aanbod, maar op de een of andere manier lijkt alles op iets dat ik al ken of al een keer eerder gezien heb. Ik zie nog steeds mooie dingen, maar echt onder de indruk ben ik niet zo snel meer. Daarom was ik blij met mijn bezoek aan New York. Ik heb daar vier voorstellingen bekeken en nu weet ik wat ik mis in het Nederlands theateraanbod, spoiler waarschuwing!
Oklahoma
Oklahoma is in de Verenigde Staten een bekende en traditionele musical die daar bijna iedereen met de schoolmusical wel eens gespeeld heeft. Het interessante van deze voorstelling was vooral het theater zelf. Het speelde in Circle in the Square Theatre: een grote vlakkevloer met publiek rondom. Door deze opstelling zit je nooit echt ver van het podium af. Er waren ook plaatsen op het podium zelf om nog meer het gevoel te geven echt aanwezig te zijn in dit verhaal. Een andere leuke toevoeging had plaats in de pauze. Na de eerste akte kwamen er grote pannen op het podium en kon je in de rij gaan staan voor een hapje eten. Dit was een klein stoofpotje met wat brood, hierdoor voelde je je nog meer alsof je echt aanwezig was in Oklahoma. Oklahoma laat zien dat je door de presentatievorm een traditioneel stuk nieuw leven in kan blazen.
Drunk Shakespeare
Ik kon het niet geloven, maar dit is echt een bestaand ding. Acteurs die zichzelf dronken voeren en dan Shakespeare gaan spelen. Dit moest ik zien! Ook hier was de setting van het geheel al helemaal leuk. Wederom was dit een theater in het rond waarbij alles zich afspeelde in het midden van de zaal. Rondom: stoeltjes en bars. Terwijl iedereen binnenkomt, loopt er personeel rond om je vanaf je plek te bedienen, je bestelt en betaalt bij hen en zij halen je drankje bij de bar. Heel erg slim qua omzet. Dit maakte het wachten tot iedereen zat voor je gevoel minder lang en je had al een praatje met je medebezoekers. Toen begon de uitleg van de show. De groep acteurs zou vanavond een van de stukken van Shakespeare spelen, maar niet voordat de hoofdrolspeler eerst vijf shotjes zou nemen. De acteur in kwestie zag je tijdens het spelen het steeds wat zwaarder krijgen. Ondertussen bleven de andere acteurs nuchter en hielpen het verhaal verder. De kwaliteit van het stuk liet wat te wensen over omdat er vooral op de humor gespeeld werd en er niet heel trouw gebleven werd aan het bronmateriaal. Toch zaten er hier en daar een paar mooie momenten tussen, waaronder een scène waarin het licht uitviel en het podium belicht werd door de zaklampen op de telefoon van de toeschouwers. Dit gezelschap speelt met de vorm en interactiviteit van de voorstelling en weet daarmee iets unieks te presenteren.
Een echte nieuwe theater-BELEVING
Dan zijn er makers die het echt helemaal anders aanpakken en die kiezen voor een vorm waarbij de grenzen tussen speler en publiek volledig opnieuw gedefinieerd worden. In New York zijn twee van de beste van die ‘immersive theatre experiences’ te zien: Sleep No More van Punchdrunk en Then She Fell van Third Rail Projects. Deze nieuwe theatervorm was mijn voornaamste reden om naar New York te gaan. In samenwerking met Jakop Ahlbom Company (mimegezelschap) en Sherlocked (mystery experiences) zijn we op zoek gegaan naar de volgende stap in theaterbeleving.
In beide ervaringen kijk je niet alleen naar een voorstelling, maar dompel je jezelf onder in de wereld van de voorstelling.
Then She Fell
In deze productie is er maar plek voor vijftien bezoekers. Dit kleine groepje wordt onderverdeeld in nog kleinere groepen waarna je soepel van ruimte naar ruimte begeleid wordt waar steeds weer een andere scène speelt die je steeds weer ziet met andere bezoekers. Het ene moment lig met een wildvreemd iemand op een bed terwijl je een verhaal voorgelezen wordt, het andere moment zit je alleen in een kamer vol met rozen en het andere moment ben je met vier anderen onderdeel van de ‘teaparty’. In Then She Fell wordt de thematiek van Alice in Wonderland en de schrijver Lewis Carroll gepresenteerd. Het toffe van deze theatervorm is de route die je aflegt. Wat voor de een het begin is, is voor de andere het einde. Dit zorgt voor een unieke ervaring per bezoeker. Vooral de scènes waarin je opeens één op één met een acteur zit, maken veel indruk. Hier kijk je niet naar een voorstelling, maar je zit er midden in.
Sleep No More
Sleep No More is misschien wel het bekendste voorbeeld van ‘immersive theatre’ op dit moment. Net als Then She Fell bevind je je hier midden in de wereld van de spelers, die dit keer het verhaal van Macbeth als basis hebben genomen. Het grote verschil hier is dat er tot vierhonderd bezoekers vrij rond kunnen lopen door een ‘hotel’ met wel vijf verdiepingen. Als toeschouwer krijg je een masker op waardoor je als een ‘geest’ rond kan dwalen in deze wereld. Je kan acteurs volgen en zelf bepalen welke personages je volgt door het pand. De makers presenteren niet zo zeer een verhaal, maar een tot in de puntjes gedetailleerde wereld. Alles wat je ziet kan je aanraken en is ‘echt’. Hierdoor kan je ook de personages volledig negeren en zelf op ontdekkingstocht gaan. Er is voor gekozen om je de ultieme vrijheid te geven waardoor je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen ervaring die iedere keer uniek is. Met als resultaat dat er bezoekers zijn die tientallen keren terugkomen.
Nieuw soort theater in Nederland?
Wat ik geleerd heb van mijn reis is dat het theater in Nederland nog te vaak eentonig is. Het zijn veel variaties van hetzelfde, zitten en kijken in ruimtes die nagenoeg allemaal hetzelfde zijn. Mijn korte tijd in New York liet al zien dat er veel mogelijkheden zijn tot vernieuwing. Zowel in vorm van het theatergebouw als in vorm van de kunst zelf.
Het is niet zo dat Nederland niets doet. Makers als Boukje Schweigman en Dries Verhoeven hebben al volop geëxperimenteerd met ervaringstheater, maar die hebben het grote schouwburgpubliek nog niet bereikt. Soldaat van Oranje speelt met de vorm van het theater, de Wijksafari ontdekt nieuwe inhoud en manieren om toeschouwers dit te laten ervaren. Vanuit heel Nederland reist men af naar Het Pauperparadijs of voorstellingen van Vis à Vis, wat laat zien dat bezoekers op zoek zijn naar iets nieuws, iets anders. Ook buiten het theater zijn ervaringen zoals ‘Cinema Culinair’, een combinatie van eten en film, voorbeelden van nieuwe vormen die de verbeelding op een nieuwe manier prikkelen. En zo zijn er nog wel meer voorbeelden te noemen van Nederlandse makers, helaas blijven dit de uitzonderingen.
Ik geloof dat Nederland creatief gezien veel in huis heeft, maar dat er weinig ruimte is om echt iets vernieuwends uit te proberen. Of dit een kwestie van te weinig geld is of een kwestie van te weinig lef, dat durf ik niet te zeggen. Zover ik het zie ligt er nog een hele wereld vol nieuwe ontdekkingen op ons te wachten. Jakop Ahlbom, Sherlocked en ik zijn in ieder geval geïnspireerd. Door onze krachten de bundelen, en met steun van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst, zetten we de eerste stappen om een soortgelijke theaterervaring te creëren in Nederland. Bij deze de oproep om allemaal net dat stapje extra te zetten. En als je inspiratie zoekt, kan ik New York erg aanbevelen.
beeld Bente Bak
Terry Brochard is interactie ontwerper bij Theater Beleving.
Dossiers
