Begin november traden bij jeugdtheatergezelschap Kwatta een nieuw bestuur en een nieuwe zakelijk leider aan. Dit nadat in juli nagenoeg het voltallige kantoorteam was opgestapt uit protest tegen de terugkeer van artistiek leider Josee Hussaarts na een gedwongen time-out. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Dit artikel is op 23 juni 2020 op drie punten aangepast ten opzichte van de in Theatermaker verschenen versie.
Jeugdtheatergezelschap Kwatta uit Nijmegen verkeert al enige tijd in zwaar weer. Begin dit jaar werd artistiek leider Josee Hussaarts op non-actief gesteld door het bestuur, de uitkomst van daarvoor allang sluimerende moeilijkheden binnen het gezelschap. De crisis bereikte het hoogtepunt toen in juli dit jaar bekend werd dat nagenoeg het voltallige kantoorteam bij het gezelschap vertrok, nadat Hussaarts haar taken weer opnam. (De acteurs die bij Kwatta spelen, zijn freelancers.)
Uit gesprekken met oud-medewerkers die Theatermaker voerde blijkt dat de moeilijkheden bij Kwatta al veel langer spelen. Sinds 2010 had de groep acht zakelijk leiders en is het bestuur vier keer volledig gewisseld. Er is een patroon waarbij conflicten ontstaan die worden opgelost door het vertrek van medewerkers, zakelijk leiders of bestuurders, terwijl Hussaarts als artistieke spil op haar plek blijft.
‘Een geweldige kunstenaar maar een onmogelijke leidinggevende.’ In de gesprekken die we met voormalig medewerkers hebben gevoerd, komt deze kenschets van oprichter en artistiek leider Josee Hussaarts steeds terug. Uit de getuigenissen rijst het beeld van een regisseur die het leiden van een gezelschap op dezelfde manier aanpakte als het maken van een voorstelling: in controle over ieder klein detail, met nauwelijks ruimte voor eigen initiatief van medewerkers.
De artistieke drang van de artistiek leider, in combinatie met de groeiende eisen die aan jeugdtheatergezelschappen in de BIS worden gesteld en de onzekerheid over subsidies leverden tezamen een bedrijfscultuur op waar iedereen (inclusief Hussaarts zelf) continu onder hoge druk functioneerde – een tikkende tijdbom die afgelopen afgelopen zomer tot uitbarsting kwam.
Kwatta werd in 2002 opgericht door Hussaarts, in opdracht van de provincie Gelderland. Vanaf 2004 werd het gezelschap structureel door het Rijk ondersteund, en in de jaren daarna heeft Kwatta zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste jeugdtheatergezelschappen van het land, met lovend ontvangen voorstellingen, als Hou van die hond, Mismuis en het recente Jabber, dat ook in het buitenland hoge ogen gooien.
Tegelijkertijd kenmerkte de organisatie zich al vanaf het begin door een groot verloop van personeel. Een aantal keer moesten arbeidsconflicten met tussenkomst van advocaten worden beslecht.
De problemen kwamen voor het eerst tot uiting in 2010. De zakelijk leider – die slechts een jaar eerder was begonnen – vertrok vanwege een conflict met Hussaarts. Na externe bemiddeling tussen Hussaarts en het bestuur bleek de beste oplossing te zijn dat het voltallige bestuur op zou stappen en er een nieuwe voorzitter zou aantreden. Als zakelijk leider werd Gerda van de Kamp aangesteld, die tot dan toe als productieleider voor Kwatta actief was geweest.
Vlak na de aanstelling van Van de Kamp kreeg het gezelschap een behoorlijke klap te verwerken: vanaf 2013 zou Kwatta – als gevolg van de cultuurbezuinigingen – geen deel meer uitmaken van de basisinfrastructuur (BIS). Het betekende een periode die door alle betrokkenen als ‘tropenjaren’ wordt gekenschetst: de organisatie moest inkrimpen en er werd gewerkt met tijdelijke middelen, maar de artistieke ambities werden gehandhaafd, terwijl een rechtszaak werd gevoerd om Kwatta haar positie in de BIS terug te laten krijgen. Het doorlopende gevoel van crisis en strijd met de buitenwereld werkte verbindend.
Van de Kamp was een belangrijke spil in het blijven functioneren van het bedrijf – volgens de geïnterviewden vormden zij en Hussaarts samen een soort good cop/bad cop-duo, waarbij Van de Kamp de talrijke kleine conflictsituaties probeerde te sussen die tussen Hussaarts en andere teamleden ontstonden.
De juridische strijd met OCW wordt gewonnen en vanaf 2014 krijgt Kwatta alsnog structurele subsidie. Maar de tussenliggende periode is ook financieel zwaar geweest. Eind 2016 is er een tekort van 160 duizend euro.
De voorzitter van het bestuur vertrekt in juni 2017 en Kwatta blijft tot augustus 2018 zonder voorzitter, met penningmeester Josja Veenstra als continue factor. Van de Kamp is vlak daarvoor in de ziektewet terechtgekomen; in allerijl wordt voor een paar maanden tot de zomer een tijdelijk zakelijk leider aangesteld, waarna een nieuwe interim zakelijk leider, Brigitte de Goeij, in september 2017 het stokje overneemt.
De Goeij kreeg van het bestuur de opdracht mee om zo snel mogelijk het balanstekort op te lossen. Volgens de geïnterviewden kwamen Hussaarts en De Goeij echter snel op grote afstand van elkaar te staan – Hussaarts was druk met de creatie van het eerste deel van De Familie Van Nielie en daaropvolgend de Amerikaanse tour van Mismuis, en De Goeij kreeg weinig contact met haar terwijl er belangrijke beslissingen moesten worden genomen: een van de ter tafel liggende opties was om de geplande voorstelling Kwatta Kweeste (mei 2018) te annuleren en het budget voor Jabber (september 2018) met de helft te verminderen. Nadat Hussaarts enkele afspraken met bestuur en OCW had afgezegd, communiceerde De Goeij deze strategie buiten Hussaarts om met OCW en de Provincie Gelderland als mogelijke oplossing voor de financiële tekorten. Het leverde een vertrouwensbreuk op tussen Hussaarts enerzijds en De Goeij en het bestuur anderzijds. De Goeij vertrok – het conflict was zo hoog opgelopen dat Hussaarts niet aanwezig wilde zijn bij haar afscheid. Het bestuur bleef – nog even – zitten. Het vertrek van alweer een zakelijk leider leidde tot hernieuwde onrust binnen het team – er volgden verschillende gesprekken met Hussaarts over haar leiderschap, maar er werd geen overeenstemming bereikt. De slotconclusie was dat de nieuwe interim-zakelijk leider Freek van Duijn orde op zaken zou stellen.
Van Duijn begon in maart 2018 als interim zakelijk leider voor twee dagen in de week, waarbij Van de Kamp voor drie dagen in de week terugkomt na een lange ziektewetperiode, voor vooral administratieve taken. Samen vullen ze zo de functie van zakelijk leider in. Vlak hierna escaleerde de nieuwe crisis echter vanwege een kritische brief van Hussaarts aan het bestuur die voor alle drie de leden aanleiding was om hun functie op te zeggen. Hussaarts geeft in die brief aan de relatie met het bestuur als zeer negatief te ervaren en roept op tot ‘zelfevaluatie’ van het bestuur. Van Duijn zocht en vond op korte termijn een nieuwe voorzitter (Annemarie Reitsma), secretaris (Edwin van Meerkerk) en penningmeester (Teun Aalders).
Wat Van Duijn binnen het bedrijf signaleerde, en wat ook door alle geïnterviewden wordt bevestigd, was dat het team van Kwatta nauwelijks meer eigen initiatief durfde te nemen omdat er een sfeer was ontstaan waarbij Hussaarts zeggenschap moest hebben over alle beslissingen. Teamleden voelden niet dat ze de eindverantwoordelijkheid voor hun eigen functie hadden en voelden zich puur uitvoerend, omdat eigen plannen volgens hen door Hussaarts niet op prijs werden gesteld. Volgens Van Duijn moest dit anders: hij ging ermee aan de slag om teamleden meer autonomie te geven – iets dat uiteindelijk niet compatibel bleek met de manier waarop Hussaarts aan het gezelschap leiding wilde geven.
Na de première van Jabber in oktober 2018 kwamen er signalen van Hussaarts zelf dat zij zich overwerkt voelde en slecht sliep. In overleg met Van Duijn werd besloten dat Hussaarts zou kijken of het lukte om zich uitsluitend te richten op deel twee van De Familie Van Nielie. Van Duijn zou zorgen voor de voortgang van het bedrijf.
Uit correspondentie uit het najaar van 2018 rijst het beeld van een artistiek leider die verscheurd wordt tussen twee impulsen: aan de ene kant het besef dat ze rust nodig heeft en een oprechte poging om afstand te nemen van de organisatorische kanten van haar functie, aan de andere kant het knagende gevoel dat het gezelschap dat ze zelf uit de grond heeft gestampt en waar ze zo lang voor heeft gestreden tussen haar vingers door glipt en dat er allerlei dingen achter haar rug om gebeuren. Door de vaak gespannen communicatie tussen haar en de rest van het team verslechterden de interne relaties nog meer.
Het is voor Van Duijn, Hussaarts en bestuursvoorzitter Annemarie Reitsma de aanleiding om op 18 november 2018 een gezamenlijk gesprek te beleggen om zo veel mogelijk te proberen de lucht te klaren. In dit gesprek wordt afgesproken dat er een extern bureau in de arm zal worden genomen om de spanningen binnen de organisatie vanuit het hele team op tafel te krijgen. Dit onderzoek moet leiden tot een rapport op basis waarvan het bestuur conclusies kan trekken voor de toekomst van Kwatta.
Het onderzoek wordt door Bureau Pauw in december 2018 en januari 2019 uitgevoerd. In de tussentijd lopen de gemoederen binnen het team hoog op vanwege de steeds hogere druk die Hussaarts op alle medewerkers legt door een stroom aan mails en apps die door de medewerkers als zeer negatief en kritisch worden ervaren. Als het onderzoeksrapport op 5 februari 2019 aan het bestuur wordt gepresenteerd is dat voor hen aanleiding om Hussaarts met onmiddellijke ingang vier maanden op non-actief te stellen. Haar mailaccount wordt geblokkeerd en ze krijgt de opdracht niet meer met het bedrijf te communiceren.
Hussaarts reageert door een kort geding tegen de organisatie aan te spannen. De rechter noemt de non-actiefstelling een te zwaar middel en vindt dat de organisatie een mediator had moeten inschakelen. De rechter erkent ook dat de verhoudingen inmiddels zodanig verhard zijn dat Hussaarts niet zonder meer weer aan het werk kan. Er moeten alsnog mediation-gesprekken komen tussen Hussaarts, het bestuur en medewerkers van Kwatta. Deze gesprekken draaiden echter op niets uit: Hussaarts kon het team niet overtuigen van haar mogelijkheden om te veranderen. Vanwege de uitkomst van het mediation-gesprek en vanwege de grote hoeveelheid boze apps en mails die Hussaarts in die periode nog verstuurde, stelde de rechter het bestuur in het gelijk: Hussaarts bleef op non-actief.
Het bedrijf draaide in die periode gewoon door. Het team hield zich bezig met een tournee van Familie van Nielie, een nieuwe Kwattaklas productie, een hernieuwde uitbreng van de Kwatta Kweeste en de voorbereiding van het nieuwe seizoen. Een reprise van Perenbomen Bloeien Wit werd afgelast.
Op 23 mei 2019 moest Reitsma haar voorzittersfunctie neerleggen vanwege gezondheidsproblemen. Met het einde van de vier maanden in zicht besloten de overgebleven bestuurders Van Meerkerk en Aalders om Hussaarts in haar functie terug te laten komen (de overwegingen van Van Meerkerk en Aalders zijn onduidelijk: zij weigerden iedere medewerking aan dit artikel). Het personeel nam hierop een advocaat in de arm en dreigde met ontslag als Hussaarts zonder verdere beperkingen of bepalingen in haar functie zou worden hersteld. Het bestuur legde dit naast zich neer en het team trok zijn conclusies. Bestuurslid Aalders liet in juni weten dat het bestuur ‘het volste vertrouwen’ in Hussaarts heeft. De verwachting van Aalders was ‘dat de basis er in september weer staat en dat het gezelschap dan gewoon verder kan gaan op de weg die ze deze kunstenplanperiode was ingeslagen’. Van Meerkerk en Aalders hebben beiden inmiddels hun bestuursfunctie neergelegd.
Op 9 november maakte Kwatta in een persbericht het aantreden van vier nieuwe bestuursleden bekend, die opnieuw de toekomst met vertrouwen tegemoet zien. De nieuwe voorzitter Eric Bouwer mailt dat er in het verleden ‘veel verkeerde keuzes zijn gemaakt, ook met name in de aangestelde mensen’. Maar ‘uitgaande van de structuur van de stichting’ is dit volgens Bouwer de verantwoordelijkheid van het bestuur en zijn de artistiek en zakelijk leider slechts de uitvoerders van hun beleid. De positie van artistiek leider binnen het gezelschap wordt aangekondigd met een opmerkelijke zinssnede: ‘Josee Hussaarts is een oude bekende binnen Kwatta.’ Alsof ze niet in heel dat verleden de artistiek leider van Kwatta is geweest. Zakelijk leider Anne-Corine Schaaps, die na twee maanden alweer vertrok, wordt opgevolgd door Ilse Peeman.
Voor dit artikel is gesproken met zes voormalige werknemers en andere betrokkenen. Een aantal van hen heeft uit angst voor (juridische) repercussies gevraagd om anoniem te blijven. (Hun namen zijn bij de redactie bekend.) Ondanks herhaaldelijk verzoek, wil Josee Hussaarts zelf niet inhoudelijk reageren, omdat ze dan ‘informatie prijs moet geven die de privacy van anderen schendt’. Ze laat wel weten dat ze zich zeer kwetsbaar en beschadigd voelt door het hele gebeuren en dat ze haar verhaal heeft neergelegd bij Mores-online.nl, ‘want machtsmisbruik, intimidatie en pesten horen niet thuis op de werkvloer’. ‘Dit is een krankzinnige geschiedenis met alleen maar verdriet en veel verliezers.’ Ook zij laat weten met de nieuwe collega’s en het nieuwe bestuur alle vertrouwen in de toekomst te hebben. Op 29 december ging de meest recente regie van Hussaarts in première: De Familie Van Nielie In Alle Staten, het derde deel van de reeks.
Op basis van nu openbaar gemaakte informatie heeft Theatermaker besloten dit artikel op drie punten te rectificeren:
- De alinea over arbeidsconflicten is aangepast om te reflecteren dat er geen conflicten voor de rechter zijn gekomen.
- De alinea over de wisselingen in het bestuur in de zomer van 2017 is aangepast naar aanleiding van gegevens van de Kamer van Koophandel, die laten zien dat dat Kwatta niet zonder bestuur heeft gezeten.
- De alinea over het kort geding over de non-actiefstelling van Hussaarts is aangepast om te reflecteren dat uit het vonnis blijkt dat de rechter kritisch was over de beslissingen van het bestuur.
Theatermaker betreurt de gemaakte fouten.
In augustus 2020 heeft Josee Hussaarts alsnog gereageerd in een interview op Theaterkrant.nl.
Foto: Manxmouse, Hans Thissen
Dossiers
