Met het programma Sol & Paul XXX viert Nederlands Dans Theater (NDT) de dertig jarige samenwerking met huischoreografen Sol León en Paul Lightfoot. Als dansers begonnen zij bij Nederlands Dans Theater, ze kregen een relatie, en een kind. Ze werken nog steeds gezamenlijk aan hun artistieke oeuvre, al zijn ze inmiddels geen stel meer. In het programma Sol & Paul XXX reflecteren zij aan de hand van vijf choreografieën op koersbepalende momenten tijdens hun artistieke zoektocht en persoonlijke reis.
START TO FINISH (1996)
Sol León: ‘Het werk Start to Finish betekent voor mij teruggaan in de tijd. Het stuk had veel met onszelf te maken. Paul praatte en praatte en praatte maar, en schreeuwde terwijl hij voor de groep dansers in de studio stond. Voor mij was het juist inspirerend om achteraan te blijven, terwijl ik hem pushte.’
Paul Lightfoot: ‘Ik denk dat onze persoonlijkheden een beetje karikaturaal zijn in Start to Finish. We hadden net de film de Madness of King George gezien. In ons stuk is er de man die een beetje de mad king is. De persoon die nooit kan stoppen met praten. Hij danst en beweegt en weet niet van ophouden.
In het Metropolitan Museum waren we naar een tentoonstelling over farao’s geweest. Bij die vorst was zijn vrouw, de koningin, altijd net zichtbaar, maar niet echt. Ze kon niet naast hem staan, maar moest achter hem blijven.
We werden geïnspireerd door dit idee van koningschap en van wie er achter die kracht en al dat lawaai schuilgaat. Vanuit dat idee creëerde Sol de vrouwenrol. Zij danste in de oorspronkelijke cast met Jorma Elo. Jorma was de perfecte persoon, heel exhibitionistisch en naar buiten gericht. Ik denk dat dat op veel manieren mijn persoonlijkheid weerspiegelt. Een beetje chaotisch, een beetje vol van allerlei ideeën en soms komt er een hoop gekte uit. Sol was altijd degene die daar uit haalde wat ze belangrijk vond.’
León: ‘Ook in de choreografie van de pas-de-deux in Start to Finish was ik een hele sterke basis. De stijl van de dans was erg primitief en ruig. Na alle invloeden van Mats Ek, William Forsythe enJiří Kylián, al die choreografen voor wie we gedanst hadden, werd ons eigen vocabulaire heel sterk. Daarom wilde ik het in Start to Finish als een pas-de-deux brengen en daarnaast de groep, de familie in de samenstelling van het ballet. Ik werkte in stilte en wist heel goed wat ik wilde. Het is tegenstrijdig. Als vrouw bescherm je altijd de mannen voor je, maar in mijn hoofd vond ik daar een heleboel dingen van. In de film The Madness of King George zie je hoe zijn vrouw, koningin Charlotte, er sterk in was om alles bij elkaar te houden. Ik herkende dat en begreep wat zij voelde, want ik wilde dat zelf ook meer.
Om te doen wat ik nodig vond zonder gestoord te worden, was die positie achteraan perfect. Want op het moment dat je voor de groep staat, is het anders en kun je je niet meer goed concentreren op wat je wilt doen. Zo werd Start to Finishook een vreemde dialoog over mijzelf die deed wat ze moest doen.’
Lightfoot: ‘De pas-de-deux is eigenlijk best een gevecht. Het ziet eruit alsof er een strijd tussen die twee gaande is.’
León: ‘Verder was er de muziek van de percussie waar ik zoveel van houd. De musici bleven telkens in dezelfde lijn op het toneel waarin ik mij bewoog, zodat er een relatie ontstond.
En de groep, de familie was er. Prachtig, heel eenvoudig en symbolisch. Waarschijnlijk was dat de invloed van Pina Bausch. Ze kwam in die tijd naar ons theater met de voorstelling Viktoren ik raakte totaal gefascineerd door haar energie waarvan je niet wist of het over geluk of verdriet ging, zo intens was dat. Een kleine essentie van die voorstelling hebben we gebruikt in Start to Finish, slechts drie passen die ik leidde.’
Lightfoot: ‘We hadden veel grote en belangrijke figuren rondom ons in die periode. We werkten al een jaar of zes, zeven en als je Hans van Manen en Jiří Kylián in dit huis hebt, dan moet je je eigen stijl neerzetten. Je moet overleven. In 1996, met Start to Finish was het moment waarop we een zegel op onze stijl drukten.’
León: ‘Het ging er niet alleen om om iets te worden tussen collega’s. We gingen met NDT op internationale tournee met de choreografieën Bella Figura en Wings of Wax van Jiří Kylián.’
Lightfoot: ‘Jiří Kylián ontving brieven van internationale programmeurs dat ze niet in ons geïnteresseerd waren. Ze kenden ons niet en de kwaliteit van de video’s waarop ze ons werk konden zien, was in de tijd nog vrij slecht. Maar Jiří zei tegen hen, als jullie geen interesse hebben dan zijn wij niet geïnteresseerd in jullie. Want dit is wat ik interessant vind om met NDT te laten zien. Dat was de katalysator. Kylián heeft ons alle kansen gegeven toen we begonnen werk te maken.’
León: ‘Start to Finish laat kort een compacte geschiedenis zien. Daarom moest het deel zijn van deze viering. Van de oude werken hebben we alleen Start to Finishgekozen.’
Lightfoot: ‘Het zijn acht mensen, maar het gaat vooral om de man en de vrouw. Het is een gevecht dat de familie samenbrengt. En het is de harmonie aan het einde die de terugkeer naar de natuur veroorzaakt. Daar konden we niet om heen in dit programma.’
SHUTTERS SHUT (2003)
SUBJECT TO CHANGE (2003)
Sol: Toen we voor het eerst een avondvullende programma presenteerden maakten we Shutters Shut en Subject to Change. Er was ons een tragedie overkomen (een ernstige ziekte in hun nabije omgeving, red.). Het onschuldige werd gebroken. Daar moesten we doorheen terwijl we ook aan het werk moesten om balletten te maken. Dat brengt je wel terug in de realiteit. Oké, we zijn kunstenaars, hoe gaan we creëren als we pijn hebben?’
Lightfoot: ‘De zeepbel barstte.’
León:’ Dit was de werkelijkheid en die moesten we laten zien. Dat werden Shutters Shut en Subject to Change. Het zijn onze beroemdste werken.’
Lightfoot: ‘De stijl in Subject to Change was eleganter en verfijnder dan in Start to Finish. Het was romantischer, het was een romantische illusie.’
SHOOT THE MOON (2006)
León: ‘Er was ook een moment bij Shoot the Moonwaar we over de realiteit spraken. Want de realiteit was niet echt in ons leven. Wat is die realiteit? Mijn grootmoeder en mensen in andere landen? Vrouwen en mannen, de eenzaamheid die je tussen hen ziet. Als je eerst naar Start to Finish kijkt en daarna naar Shoot the Moondan voel je de tijd die voorbij is. Van een stel, van mensen – het is totaal anders. Dat is waar de anderen zijn, denk ik. Als je dingen aanraakt die iedereen herkent.’
Lightfoot: ‘Ik heb het gevoel dat we met Shoot the Moonalles op een plek probeerden samen te brengen.’
SAME DIFFERENCE (2007)
Lightfoot: ‘En met Same Difference bliezen we de boel op. Niet meer een man en een vrouw, maar zeven personages die allemaal gespleten waren. Allemaal stukjes van zichzelf en compleet verscheurd. Voor mij was Same Difference een ontzettend belangrijk werk.’
León: ‘Na alle drama’s en ontwikkelingen was er alleen maar chaos. Je moet dat vereenvoudigen en loslaten. Je moet eruit zien te komen. Same Differencewas een uitweg ergens uit, want alles was zo dramatisch geworden. We waren begonnen in verschillende studio’s te werken, omdat ik alleen wilde zijn. Ik wilde niet bij Paul zijn terwijl hij praatte en ik op dat moment een ander gevoel had terwijl ik aan hetzelfde werkte. Daarom gingen we gescheiden te werk. Maar op de dag dat wat we gemaakt hadden samenbrachten hebben we zo gelachen, want we deden dezelfde dingen.’
Lightfoot: ‘We begonnen in 1999 samen te creëren en in vijftien jaar tijd waren er zoveel onbewuste verbindingen tussen ons ontstaan, dat we elkaar konden vertrouwen. We werkten allebei in een andere ruimte en deden totaal verschillende dingen waarvan we van elkaar geen idee hadden, maar op de een of andere manier konden we dat verbinden.’
León: ‘Dat is hoe Same Difference is ontstaan. Als je uit elkaar gaat nadat je zo lang samen bent geweest, ben je nog steeds in dezelfde vibratie van het leven. Ik denk niet dat we dat nu nog zijn. Tegelijkertijd hebben we dezelfde achtergrond en is er nog steeds een artistieke dialoog gaande. Misschien interesseer ik mij voor andere onderwerpen dan die Paul interessant vindt, maar we zitten nog in hetzelfde vaarwater.’
Lightfoot: ‘De eerste keer dat we in twee studio’s werkten, was dat uit pure noodzaak. Tijdens Signing Off,dat we in 2003 maakten, hadden we minder dan twee weken om een ballet te creëren. Sol danste aanvankelijk mee, maar heeft zichzelf uit het stuk gehaald. Toen ben ik met een danser in een ruimte gegaan en Sol met iemand anders in de andere ruimte. Iedere dag om een uur of drie, vier gingen we naar boven om elkaar te laten zien waaraan we hadden gewerkt. Soms was het nog niet af, ik creëer een beetje langzamer, Sol kan dat heel snel. Dan keken we naar hoe de puzzel vorm kreeg.’
León: ‘Eigenlijk creëerden we twee personages. Ik bedacht de soldaat en Paul de dichter. Toen we het samenbrachten bleek het een dialoog te zijn.’
Lightfoot: ‘Het was meer een gevecht.’
León: ‘Het was een gevecht.’
Lightfoot: ‘De soldaat was kwaad en verbitterd. En de dichter was ontzettend pretentieus. En die twee vlogen elkaar gewoon in de haren.’
León: ‘Zo werd het een soort oorlog. De twee personages waren in oorlog en ieder van hen had zijn eigen proces. De soldaat had een proces van herhaling en telkens in dezelfde fouten vervallen. En de mooie, onschuldige, zich in een slachtofferrol wentelende dichter, werd gemeen. Alles is er. En plotseling bracht het tempo van de personages verschillende dingen waardoor de chaos steeds groter werd. Ik vond het heerlijk, want ik leerde er veel van.’
Lightfoot: ‘Het was een coproductie en daarom waren we in Luxemburg aan het werk, wat we eigenlijk nooit doen. De première was een nachtmerrie.’
León: ‘Er waren allemaal problemen met de techniek.’
Lightfoot: ’Dan realiseer je je hoe belangrijk een eigen huis is voor je creativiteit. Als je opeens in het huis van iemand anders bent is dat heel moeilijk. We verloren de controle in Luxemburg. Sol zei: dit is het einde.’
León: ‘In de voorstelling zit al die chaos. Dan is de oplossing altijd een prachtige pas-de-deux. Maar ik dacht, we doen het deze keer heel anders door een danseres aan het einde tegen het publiek te laten zeggen: Hello, nice to meet you. Bye!
Dat gaf ons een bepaald gevoel van realiteit in het theater. We brachten een extra laag van de plek in waar je normaal gesproken danst. De techniek, het werk, de traagheid, het naar beneden halen, oké, de show is afgelopen. Want vergeet niet dat het een show is.’
Lightfoot: ‘Vaak refereren de dansers in onze choreografieën aan de dialoog die wij hebben. Same Differenceis daarvan een heel helder voorbeeld. Als danser zit je in het ballet en opeens is het ballet rondom je. We vragen de dansers ook vaak om als een acteur van de emotie weg te blijven. Wat doe je dan? Hoe gebruik je dat?
León: ’We hebben deze stukken gekozen omdat ze wat gemeen hebben en ze gelaagd zijn. Een choreografie, maken vraagt zoveel meer dan passen bedenken. Alle gezelschappen functioneren tegenwoordig als een fabriek. En ik stap niet op de trein. Ik wil het niet van de buitenkant doen.’
Lightfoot: ‘Wat altijd interessant is geweest in onze samenwerking, in goede en in slechte tijden, is dat het ene ballet misschien meer Sol in zich heeft dan een ander ballet. Maar je kunt je afvragen of ze die dingen ooit zonder mij had kunnen zeggen. Misschien had ze die oorlog nodig om de volgende keer echt te weten wat ze wil.
Ook als we niet meer zouden willen samenwerken in de toekomst weet ik dat ze als een geest in mijn hoofd blijft. Telkens als ik wat zou maken zou ik me afvragen wat zij ervan zou vinden.
Die dialoog gaat nooit meer over.’
León: ‘Voor mij geldt dat ik als vrouwelijke kracht zelf kan creëren. Maar ik heb hem wel nodig om over te praten. Dat is wat vrouwelijk en mannelijk is.’
Foto: Rahi Rezvani
Dossiers
