De laatste twee voorstellingen van Micha Wertheim, Iemand anders en Ergens anders, waren experimenten, waarbij het maar de vraag was of hij zelf zou komen opdagen. Geen zorgen: Voor alle duidelijkheid is weer gewoon een cabaretprogramma. Compleet met goede opbouw, grappen en boodschap voor mee naar huis. Maar je moet wel blijven opletten, want Wertheim verandert de regels voor je er erg in hebt. Niet voor niets is de titel van zijn programma op twee manieren te lezen.

In eerste instantie levert Wertheim namelijk een helder betoog. We staan met onze rug tegen de muur: de zeespiegel stijgt, de bijen gaan dood en de maatschappij maakt zich klaar voor een nieuwe genocide. Vrij letterlijk is het decor dat technicus Bram den Haan en Wertheim hebben bedacht een muur. Wertheim weet uit dit fatalistische uitgangspunt een onuitputtelijke bron van lekker cynische grapjes aan te boren over de actualiteit, waarin hij parallellen aanwijst met tal van herkenbare situaties. Zijn vergaderingen bij de ouderraad bijvoorbeeld, hebben hem inzicht gegeven in het moeizame proces van besluitvorming; dat verklaart de moeilijkheden in Den Haag.

Hij houdt de maatschappij de vermaarde spiegel voor en laat zien dat hij het vak uitstekend beheerst. Een afsluitende metaforische moraal volgt, met een verwijzing naar hoe we vroeger naar onze woonplaats zochten in de atlas. Dat duurde even, zodat je jezelf als onderdeel van een groter geheel zag. ‘Nu kijken we op onze smartphones’,zegt hij uiteindelijk,’en staan we allemaal altijd precies in het midden van de hele wereld.’ Verdwalen is er niet meer bij.

Al met al was het een logisch en af programma geweest, had hij het daarbij gelaten. Maar dan zet hij een stoel in het midden en zegt ‘deze voorstelling gaat nergens over’. Hij begint voor zich uit te denken, over het ontstaan van de wereld, de betekenis van kunst. Hij zet het publiek herhaaldelijk op het verkeerde been, en laat het continu aan zichzelf twijfelen. ‘Het laatste wat ik wil is dat jullie aan het denken gezet worden’, zegt hij bijvoorbeeld. Maar iets anders dan denken lukt niet meer.

De omweg van Wertheim duurt zo lang, dat het publiek alle verwachtingen moet laten varen. Was het klaar voor een conclusie, gaat de voorstelling gewoon door. Wertheim speelt daar intelligent mee. Regisseur Gijsbert van der Wal heeft ongetwijfeld goed meegedacht over waar een opmerking als ‘zie je hoe ik doe alsof ik nadenk’ moest worden geplaatst. In dit limbo in afwachting van het applaus komen allerlei wezenlijke vragen aan bod, zonder echt antwoord. Behalve misschien de observatie dat kennis schoonheid in de weg kan staan. En juist schoonheid en kunst kunnen een uitweg bieden wanneer je geconfronteerd wordt met een doodlopende weg.

Hoe ongemakkelijk lang de voorstelling er ook door duurt, het levert een opzettelijk en fascinerend contrast op. Het aantal aanknopingspunten voor nieuwe inzichten is bijna oneindig. Zou het probleem wel opgelost zijn als we onze smartphones zouden afschaffen? Of bedoelt hij nou juist dat er niet één oplossing is? Blijf er alsjeblieft nog lang over nadenken.

Foto: Thomas van Oorschot