Op de avond van (de geplande) Brexit trekt het Britse kunstenaarscollectief Forced Entertainment in Amsterdam het boetekleed aan. Het speelt op 29 maart in Frascati een speciale editie van zijn performance Speak Bitterness, een zes uur durend theatraal excuus aan ons, de Europese Unie, de achterblijvers. Om exact 24.00 uur is de voorstelling afgelopen, vooralsnog het moment van uittreding. 

Sheffield, al meer dan 30 jaar de thuishaven van Forced Entertainment, was in 2016 de enige grote stad in Noord Engeland met een meerderheid voor Brexit. Maar nee, artistiek leider Tim Etchells heeft zelf anders gestemd. De gevolgen van een uittreding zouden weleens groot kunnen zijn voor Forced Entertainment. Het gezelschap werkt vaak samen met Europese co-producenten en fondsen, is een veelgevraagde gast in vooral Belgische en Duitse theaters en op internationale festivals. ‘Na Brexit kan dat op economisch en organisatorisch niveau allemaal een stuk moeilijker worden’, laat Etchells telefonisch vanuit Sheffield weten. ‘We zullen niet meer zo makkelijk van het ene naar het andere land kunnen reizen, materialen meenemen en betaald worden.’

Nog meer zorgen maakt hij zich over de mate in hoeverre Europa en Groot Brittannië nog open zullen staan voor elkaars invloeden. Het gezelschap incorporeerde veel van wat het zag bij andere Europese theatermakers, zoals de Belgische Jan Fabre, Anna Teresa De Keersmaeker en Stan, de Duitse Pina Bausch en het Nederlandse Maatschappij Discordia. Het meeste culturele verkeer gaat volgens Etchells trouwens vooral van Engeland naar de rest van Europa. ‘Andersom is hier weinig steun voor internationaal werk. Misschien wordt dat straks nog erger dan het nu al is.’

Tegelijk vindt Etchells het moeilijk om zich nu al over gevolgen uit te spreken. ‘Er is vooral nog heel veel onzekerheid.’ Het eerste wat hij na afloop van de voorstelling op 29 maart in Amsterdam gaat doen, is zijn telefoon aanzetten om op internet te kijken wat er gebeurt, ‘checken of we er weer inkomen’.

Wat Etchells wel al duidelijk ziet is een ‘vergiftiging van de politieke dialoog en emotionele sfeer in Noord Engeland’. De Brexit-discussie heeft volgens hem een verborgen racisme aan het licht gebracht, die steeds openlijker en explicieter wordt getoond. ‘In de bus, de tram en op straat, er is hier nu een enorme publieke agressie tegenover mensen van elders. Rechtse verenigingen en partijen worden steeds meer georganiseerd en gewelddadiger. Mensen die hier al tientallen jaren wonen weten ook opeens niet meer of ze mogen blijven. Verschrikkelijk.’

De voorstelling Speak Bitterness, die sinds de première in 1994 steeds opnieuw aangepast wordt aan lokale en actuele omstandigheden, geeft het gezelschap de mogelijk om te reflecteren ‘op die verschuiving naar rechts’. De titel verwijst naar de openbare zuiveringsbijeenkomsten vlak na de Culturele Revolutie in China, waarin buurtbewoners elkaar hun zonden konden opbiechten.

In de voorstelling staan de performers van Forced Entertainment achter een lange tafel vol papieren met bekentenissen. Om beurten treden ze naar voren om aan het publiek grote en kleine zonden op te biechten, geïmproviseerd en uren achter elkaar. Het publiek mag binnen- en buitenlopen. De onderwerpen variëren steeds van vervelende details, zoals het niet uitgelaten hebben van een hond of zelfgemaakte wijn, tot moord en genocide. En dus nu ook over Brexit, met mogelijke bekentenissen als ‘We stemden voor vertrek’ tot ‘We leven in politieke angst’.

Iedere uitspraak begint met ‘wij’. Soms staat die voor alle mensen, soms voor een bepaalde groep. Achter de tafel formeren de spelers ondertussen steeds nieuwe clubjes, iedere biecht kan leiden tot uitsluiting. Etchells hoopt dat alle bekentenissen bij elkaar iets zeggen over wie en waar we zijn.‘Wie is bijvoorbeeld deze groep mensen die in het theater deze voorstelling speelt of komt kijken? Wie hoort erbij?’ Als de Brexit uitgesteld wordt, gaat de voorstelling trouwens gewoon door. ‘De grotere beweging is nog steeds aanwezig en relevant. Het zijn sowieso goede dagen om een signaal uit te zenden.’ Speak Bitterness zal in heel Europa ook via live-stream te volgen zijn.

In het kader van het naderende afscheid speelt Forced Entertainment in april in Frascati ook nog de Nederlandse première van het project Complete works: Table Top Shakespeare. Daarvoor bracht het gezelschap het volledige oeuvre van ‘Engelands grootste culturele exportproduct’ terug tot 36 korte ‘miniatuuropvoeringen’, met banale, alledaagse huis- tuin- en keukenvoorwerpen als personages en een doodgewone tafel als podium.

De komst van Forced Entertainment maakt onderdeel uit van het programma Frascati Issues: Exit Europa, dat – in de week van de geplande Brexit en twee maanden voor de Europese verkiezingen – de huidige staat van Europa wil onderzoeken. Het minifestival opent op 27 maart met het programma ‘Exit Europa / Enter EUtopia”, waarin kunstenaars hun verbeelding van een toekomstig Europa presenteren. Onder meer Tim Etchells, De Warme Winkel en Wunderbaum leveren daarvoor bijdragen. Theatermaker Karlijn Benthem bewerkt voor het Exit-programma de voorstelling Project Occident. Zestien jongeren, allen geboren in 2000 en erfgenamen van de Europese droom, vieren de unie en onderwerpen Europa aan een spervuur van scherpe vragen.

Frascati Issues: Exit Europa – wo 27 t/m zo 31 maart, Frascati, Amsterdam

Meer Brexit 

Brexit-bootcamp
DutchCulture organiseert een bijeenkomst voor kunstenaars, ontwerpers en culturele organisaties met praktische vragen over de gevolgen van Brexit voor hun beroepspraktijk. Hoe verandert de culturele samenwerking van het Verenigd Koninkrijk met Nederland? Een expertpanel, het Brexitloket van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Roel van de Ven (Nederlands cultureel attaché in het VK) geven antwoorden.
14 maart, Pakhuis de Zwijger, Amsterdam

Sunday Roast – The Great British Rip Off
‘Je weet niet of je nou moet lachen of huilen om die Brexit. En dus gaan we maar lachen’, bedacht Paradiso. In de grote zaal organiseert het een comedy-programma met de Brits-Nederlandse komieken Adam Fields, William Sutton, Nigel Williams en Ken Parsons. De presentatie is in handen van Howard Komproe, de muziek van dj Alec Smart en singer-songwriter duo Luke Nyman & Rei Satoshi. Theatergezelschap Olifant Takeover verzorgt de ‘royal entertainment’.
17 maart, Paradiso, Amsterdam

Festivalweekend Brexit
De Nederlandse Engelsman Daniel Rowland, de primarius van het Brodsky Quartet, stelt voor de Leidse Schouwburg een Brexit-festival samen met zijn favoriete Engelse en Continentale muziek. Hij laat, met het Brodsky Quartet en gasten, horen hoe de vastelanders de Engelsen beïnvloedden, het Engelse muziekleven mede vorm gaven en verrijkten. Daarnaast geeft journalist Joris Luyendijk een speciaal voor Brexit samengesteld theatercollege, waarin hij voorbij de bekende verklaringen gaat en zijn visie geeft op de meest actuele stand van zaken.
29 t/m 31 maart, Leidse Schouwburg, Leiden

Foto Speak Bitterness: Hugo Glendinning