Birdie

Het begon met die ondertussen iconische foto van José Palazón uit 2014. Schrijnender kon het contrast tussen de indolentie van de welgestelde Europeaan en de naar geluk hunkerende Afrikaanse vluchteling niet in beeld gebracht worden. In Melilla, de Spaanse enclave aan de Middellandse Zee in Noord-Afrika, zitten asielzoekers hoog op een hek bij het plaatselijke golfterrein, als vogels die uitrusten tijdens hun trek, terwijl op de voorgrond in smetteloos wit geklede golfers onverstoorbaar hun balletje slaan.

Woede en schaamte streden om voorrang bij de Catalaanse theatermakers van Agrupación Señor Serrano. Hier moesten ze een voorstelling over maken! Een vlammend protest tegen zoveel onrecht. De wereld moest weten hoe wij, decadente westerlingen, omgingen met een van de grootste tragedies van de 21^e eeuw. Hoe we wegkijken, hoe we doorgaan met ons leven alsof er niets aan de hand is.

Maar de wereld wist het al. Sterker nog, veel mensen in West-Europa bleken murw gebeukt door de als overkill ervaren informatie in kranten, op televisie en sociale media. Af en toe, als er een foto van een dood jongetje op het strand viral ging, flakkerde de woede weer even op. Om daarna weer razendsnel plaats te maken voor gevoelens van onmacht. Politici nemen het debat weer over, er wordt schande gesproken van ‘gelukszoekers’ en landen vangen elkaar vliegen af over quota. Het gaat over ‘humaan maar streng’. Ondertussen sterven er nog steeds vluchtelingen op de Middellandse Zee.

Agrupación Señor Serrano deed een stapje terug. Liet zich niet overspoelen door de enorme hoeveelheid schokkende feiten maar nam afstand. Op zoek naar de essentie van de crisis. Hoe konden ze deze vreselijke actualiteit behandelen zonder te vervallen in een politiek correct statement waarmee het publiek tevreden huiswaarts kon keren, aangenaam bevestigd in zijn rol van kritische westerling wiens schuld het ook allemaal niet is.

En net zoals in hun meesterlijke, gelaagde voorstelling A house in Asia, gingen ze op zoek naar culturele dwarsverbanden, historische parallellen en adequate metaforen. Opdat het bombardement aan schokkende foto’s en video’s, die alleen maar tot primaire gevoelens van woede, schaamte en angst leiden, plaats kon maken voor iets anders. Iets menselijkers, iets waaruit hoop geput kan worden.

Het resultaat van dit theatrale onderzoek is Birdie, een voorstelling die bijkans uit zijn voegen barst van associaties, beeldenrijkdom en, hun handelsmerk, technologische spitsvondigheden. De titel alleen al herbergt een wereld aan verwijzingen. Bij aanvang van de voorstelling worden er daarvan twee geprojecteerd, als lemma’s uit een woordenboek. ‘Klein vogeltje’ en ‘Golfterm – één onder par’. Gaandeweg voegen zich daar nog verwijzingen bij naar de film Birds van Hitchcock, tweets en de parallel tussen de migratie van vogels en die van mensen.

Het levert een propvolle voorstelling op die geen antwoorden wil geven en waarvan de makers zeggen dat ze twijfel wilt zaaien over onze zekerheden. Maar wat die zekerheden dan precies zijn, daarover blijven we in het ongewisse. Een voorbeeld: vanwege de veelheid aan beelden die ons dagelijks bereikt, zouden we niet meer in staat zijn die beelden goed te ‘lezen’. We zijn er immuun voor geworden. Dus onderzoekt Agrupación Señor Serrano uitputtend en zeer nauwgezet de foto van de vluchtelingen op het hek. Met behulp van videocamera’s, markers en sheets krijgen we informatie over de vegetatie van het terrein, het merk kleding, de ladder tegen het hek, de rode hoodie van een van de vluchtelingen etc. Er wordt zelfs onderzocht hoe de gulden snede op het beeld kan worden toegepast, alsof de fotograaf zich vooral bezig heeft gehouden met de compositie. (Wat we overigens niet moeten uitsluiten: de foto dankt zijn iconische status natuurlijk ook zijn beeldende kracht.)

Wat moeten we met al die informatie? Het lijkt een college volgens het recept van Wieteke van Zeil in haar Volkskrant-rubriek Oog voor Detail. ‘Je gaat het pas zien als je doorhebt.’ Reuze boeiend, deze close reading van een foto maar een nieuw perspectief levert het niet op. Net zomin als de ten gehore gebrachte geluidsopnames van een commandant van de Guardia Civil dat doen. Of, elders in Birdie, het verband dat gelegd wordt tussen de angst die de vogels in Hitchcocks Birds ons aanjagen en onze angst voor ‘de vluchteling’.

De voorstelling lijkt te willen uitdrukken dat de hele geschiedenis van de mensheid een geschiedenis is van migratie. Oftewel: mensen zijn altijd op zoek geweest naar betere leefomstandigheden, zoals de vogels jaarlijks aan hun grote trek beginnen. Een wereldschokkend inzicht kan je dat amper noemen.

Dat laat onverlet dat de voorstelling een lust voor het oog is. Nadat de acteurs met hun cameraatjes ingenieus hebben staan toveren op het grote scherm verplaatst de handeling zich naar het midden van het toneel waar een grote green van kunstgras is neergelegd. Om de migratiestroom te symboliseren is daar een enorme rij van honderden miniatuurpoppetjes geplaatst die met behulp van diezelfde camera prachtig in beeld wordt gebracht. Een diskjockey aan de andere kant van het podium zorgt de hele voorstelling voor een uiterst toepasselijke soundtrack.

Foto: Pasqual Gorriz