Wie zijn stuk de Engelse titel The Nation meegeeft, het uitschrijft in zes opeenvolgende afleveringen en het vervolgens ensceneert in een meer dan vijf uur durende voorstelling, gelooft in de epische kracht van theater.

Het is niet de eerste keer dat Eric de Vroedt, schrijver en regisseur van The Nation, zich aan een project waagt dat de individuele voorstelling overstijgt om de samenleving als een panorama in kaart te brengen. Tussen 2004 en 2012 maakte hij het tiendelige Mighty Society, een doorlichting van Nederland aan het begin van de 21ste-eeuw met focus op maatschappelijke thema’s als de doorbraak van populistisch rechts (van Pim Fortuyn tot Geert Wilders), het verval van de politieke utopieën, het identiteitsvraagstuk, de confrontatie met de islam, de Nederlandse militaire aanwezigheid in Afghanistan, etc. De Vroedt benadert die politieke en ideologische onderwerpen niet abstract maar steeds vanuit de conflicten tussen zijn personages die vaak bloedverwanten zijn. Drama – dat weten we sinds de Grieken en is ons bevestigd door Shakespeare – is altijd familiedrama. Alle tragedies zijn familietragedies. De familie is het slagveld waar privé en publiek, intimiteit en politiek elkaar bestrijden. Eric de Vroedt heeft die les goed begrepen.

De Vroedt is niet de enige die op dit ogenblik de epische mogelijkheden van het theater uitprobeert.  De golf van romanbewerkingen van de voorbije seizoenen – Ivo Van Hove (Louis Couperus), Luk Perceval (Emile Zola), Guy Cassiers (Jonathan Littell), Johan Simons (Michel Houellebecq) en Jan Lauwers (Stefan Hertmans) om er slechts enkelen te noemen – zijn een ander voorbeeld van die hang naar het epische. Van Balzac tot Proust, van Mann tot Murakami is de roman het medium bij uitstek om het individu te beschrijven in zijn maatschappelijke context en in de grote bewegingen van de geschiedenis. Maar ook de scenario’s van televisieseries als The Wire, Borgen, The Bridge, Occupied, etc., verbinden het persoonlijke, het sociale in een vaak kritische kijk op de samenleving.

De auteur laat geen twijfel bestaan over het model van zijn inspiratie. De eerste richtlijn die je als lezer na de titelpagina van The Nation krijgt, luidt als volgt: ‘De vorm van The Nation is geïnspireerd op televisieseries.’ Maar niet alleen de vorm,  de hele narratieve opbouw van The Nation gaat terug op televisieformats. De Vroedt verknoopt de geheimzinnige verdwijning van een kind – een beproefd vertrekpunt van menig misdaadserie – met issues als veiligheid, politiebrutaliteit, racistische vooroordelen, fake news, politieke corruptie, bouwspeculatie en mediaberichtgeving.

Net als in Mighty Society zijn de conflicten ook hier geïncarneerd in een bonte en geloofwaardige verzameling van personages die in een explosief netwerk van familiale, professionele en sociale relaties tot elkaar veroordeeld zijn. Door de onopgeloste verdwijning van het kind raakt de hele gemeenschap ontwricht en komt achter de façade een verborgen wereld van intriges, tegenstrijdige belangen en manipulaties tevoorschijn. Niets is wat het eerst leek. De cliffhangers, de verrassende plotwendingen en onthullingen, de afwisseling van emotionele confrontaties enerzijds en hardere agressieve en cynische gesprekken anderzijds,… ze maken allemaal deel uit van het dramatische arsenaal dat het stuk aan de televisieserie ontleent.

De Vroedt gaat radicaal voor de eigentijdse realiteit en voor een eigentijdse fabel. Geen omweg via historische figuren of mythische personages. Er wordt geen andere wereld getoond dan de onze, er wordt er geen andere taal gesproken dan de onze. Met deze bedenking dat hij de realiteit toont en laat spreken zoals ze geconstrueerd is door de formats van de televisie(serie). En zo wil The Nation ook gelezen worden: ‘Elke aflevering begint met een leader op scherm en eindigt met een aftiteling (creditlijst), eveneens op scherm. Binnen de afleveringen worden beeldschermen veelvuldig ingezet’, zo staat er.

Meer aanwijzingen over het gebruik van die schermen krijg je als lezer niet. Maar alles wijst erop dat de tekst geschreven is met het oog op een bepaald soort enscenering. Dat hoeft natuurlijk niet te verwonderen wanneer auteur en regisseur samenvallen. De overige regieaanwijzingen in de gepubliceerde tekst zijn minimaal en beperken zich tot plaatsaanduidingen (bij de koffieautomaat, een verhoorkamer; etc.) en beschrijvingen van handelingen (een zwaarbewapend arrestatieteam stormt binnen; een bedrijvige televisiestudio; etc.). Over de personages, hun emoties en hun gedrag geeft de tekst de lezer geen extra informatie. De personages zijn wat ze zeggen. Alles is aanwezig in de dialogen.

In de verschillende afleveringen probeert hij uiteenlopende formats uit om meningen en emoties met elkaar te laten botsen. De eerste aflevering ‘De verdwijning van Ismaël A.’ speelt in een politiekantoor. Het kader van de tweede aflevering ‘De strijd om de offerzonen’ is de live-opname van een talkshow op televisie. In aflevering drie ‘Het grote verlangen van Mariam Traoré’ worden verschillende scènes door elkaar gemonteerd. Aflevering vier ‘De onstuitbare val van Wouter Wolff’ is een documentaire reconstructie van dag 10 van de gebeurtenissen. ‘Je noemde hem Isaac’ en ‘Alleen God mag het weten’, de vijfde en de zesde aflevering, zijn klassiek opgezette dialogen die beide de verstrengeling van privé en politiek en de desastreuze impact daarvan op het persoonlijk tonen. Iedere aflevering wordt op een bepaald moment van commentaar voorzien door de raps van vlogger De Beer, die je als een soort Grieks koor zou kunnen zien. Die afwisseling in opbouw van de afleveringen vergroot nog het mozaïek-effect van het geheel dat een veelheid van maatschappelijke stemmen, meningen en emoties in kaart brengt.

De Vroedt gelooft in de kracht van het (klassieke) drama, van de taal en van het verbale conflict. Dit is een fragment uit een discussie tussen partijvoorzitter Poppe en Wouter Wolff die uit de partij wordt gezet omdat foto’s hem in verband brengen met de verdwijning van het jongetje Ismaël:

WOLFF
Gooi me uit de partij, André. Nagel me aan de schandpaal. Brul maar mee met de hordes.

POPPE
Ik vind dat je ruimte voor jezelf moet scheppen. Om dit gevecht aan te gaan. Want deze krachten gaan niet vrijwillig liggen. We kunnen er een persbericht uit doen. Jou in een talkshowtje zetten. Maar dit monster is nog maar net ontwaakt. En ‘t wil gevoed worden. Jij bent de portie van deze maand. Een horde boze witte mannen staat je hierbuiten op te wachten. Ze willen je aan een lantarenpaal opknopen, met je onderbroek in je bek. Deze strijd moet je  zelf voeren. De enige andere optie is: vlucht. Zo snel als je kan. Naar een plek waar niemand je kan vinden.

Korte en krachtige zinnen in een strak ritme. Terwijl je ze leest, hoor je ze al. De Vroedt heeft goed gekeken en geluisterd naar televisieseries, hoe gedialogeerd wordt en hoe spanning opgebouwd wordt, maar even goed naar politieke duidingsprogramma’s en talkshows. Zijn tekst is een intelligent geconstrueerd netwerk waarin een salafistisch, een idealistisch, een cultuurrelativistisch, een racistisch, een rechts-populistisch, een zakelijk-cynisch, een neo-liberaal, een mediageil, een kritisch-spottend en een humanistisch discours elkaar kruisen.

Wie op de tram of de metro zijn oor te luisteren legt en wat zapt en surft, hoort ze dagelijks allemaal langskomen. Dit is inderdaad hoe de natie op dit ogenblik denkt en praat. Innerlijk verscheurd. Gepolariseerd. Vol vooroordelen en eigenwaan. Angstig en agressief. Dat de auteur die herkenbare discours heeft weten te incarneren in geloofwaardige personages die er nooit volledig mee samenvallen en in een fabel waarin emoties en opinies zowel in als tussen personages met elkaar in botsing komen, is een van de grote verdiensten van The Nation.

De enige vraag die je zou kunnen stellen is of de ons zo vertrouwde formats – de televisieserie, de talkshow, etc. – die verantwoordelijk zijn voor het succes van The Nation – niet op hun beurt ook kritisch geanalyseerd moeten worden. Zijn zij de meest geschikte instrumenten om op dit ogenblik in een theatrale context politieke uitspraken te doen over de samenleving? Zijn ze inmiddels niet al te veel ‘geformatteerd’, hoe fascinerend en spannend ze ook zijn, en misschien precies daarom? Moeten ze niet in en via het theater vervreemd worden? Maar dat is een vraag die de tekst te buiten gaat en op het niveau van een voorstellingsanalyse behandeld moet worden.

Lees hier de recensie over de opvoering van The Nation door Het Nationale Theater.