Al afgelopen donderdag 2 mei begon in het zoldertheater van Slot Zeist een voorstelling in het kader van Theater Na de Dam; betrekkelijk vroeg. Stilte of Storm noemen de makers Ewa Chojecka en Maj van der Mersch hun bijdrage, die valt onder het genre kleinkunst. Het is een intieme vertelvoorstelling waarin beide spelers ingrijpende gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog gestalte geven.
Van der Mersch haalt herinneringen op aan haar overgrootvader die kort voor de bevrijding werd gefusilleerd op de IJsselkade in Zutphen, samen met andere verzetsstrijders. Het bevel kwam van Ludwig Heinemann, ofwel ‘het beest van Zutphen’. Als kind ervaarde Van der Mersch het zwijgen in haar familie als zij op bezoek was bij oma: een grote klok tikte de tijd weg, intussen vroeg zij zich af wat er toch met haar overgrootvader gebeurd was.
In de eindregie van Jürgen Theuns en onder begeleiding van Selma Susanna is Stilte of Storm een verstilde opvoering. Met minimale theatrale middelen ontvouwt Van der Mersch de gebeurtenissen, waarbij ze zich begeleidt op accordeon en herkenbare liedjes speelt. Ze verbindt historische gebeurtenissen aan elkaar, met de nadrukkelijke visie dat de Spoorwegstaking van 1944 plus het mislukken van Operatie Market Garden oorzaak waren van de Hongerwinter. Haar overgrootvader ging tijdens de Hongerwinter door met het rondbrengen van voedselbonnen en verzetsbladen, totdat hij werd gearresteerd door de Duitse bezetter. In een wat afstandelijke vertelstijl met kleine, dynamische taalwendingen komt het verhaal tot ons.
Deze gematigd expressieve vorm staat haaks op wat de van oorsprong Poolse maker en speler Ewa Chojecka doet: terwijl filmbeelden op de achtergrond de verwoesting van Warschau laten zien door het Duitse bombardement, haar geboortestad, verhaalt zij over het wonder van de stad herrezen uit het puin. Ze verhaalt prachtig en bewogen over de Warschau-opstand tegen de Duitse bezetter. Ze bezoekt als jonge vrouw de stad van nu en ontmoet onder meer een oud vrouwtje, dat haar vertelt dat alles wat er gebeurt Gods wil is, zelfs de hedendaagse Poolse regering. Ze ziet op het centrale plein van de stad duizenden mensen arriveren, uit oorlogsgebieden zoals de Oekraïne, die een nieuw leven zoeken. Als Chojecka Poolse vrijheidsliederen meezingt die op de band klinken, krijgt ze oprecht tranen in haar ogen; al zouden het toneeltranen zijn, dan nog is het indrukwekkend in alle puurheid. Ze staat zonder enige rekwisiet op het podium, met alleen haar krachtige présence.
Deze beide vertellingen vormen de hoekdelen. Het middendeel, uitgevoerd door Vera Kaye, lijkt aanvankelijk een luchtig uitstapje naar het hedendaagse Parijs. Rondrijdend op een stadsstep en gekleed in het hardroze met zonnebril op maakt ze haar entree, zingt het befaamde ‘Il est cinq heures, Paris s’éveille’ van Jacques Dutronc, bewondert de Notre-Dame (nog steeds niet hersteld van de brand uit 2019) en gaat de banlieue in. Daar stuit ze op de rauwe werkelijkheid van daklozen, oorlogsvluchtelingen, migranten en zwervers. Het is de keerzijde van de artistieke lichtstad die ooit, op Montmartre, kunstenaars welkom heette. Nu treft Kaye zelfs dichtgemetselde poorten onder de Boulevard Périphérique aan om illegalen buiten te sluiten.
Op het eerste gezicht zijn we met dit Parijse uitstapje ver verwijderd van Theater Na de Dam, maar als je het thema ruim neemt, klopt het: de Parijse entre’acte laat zien hoe oorlogen die op dit moment woeden in de wereld, van Oekraïne tot Palestina, overal hun schaduw werpen. In theatraal opzicht is Stilte of Storm veelzeggend door de bescheidenheid. Het familieverhaal over de overgrootvader, de stedentrip naar de Franse hoofdstad die botst met de zwarte werkelijkheid van nu en de ode aan Warschau vullen elkaar aan, geven elkaar diepte en reliëf. Met dien verstande dat het optreden van Chojecka écht indrukwekkend is, mede door de eenvoud. Haar optiek is strak en duidelijk. Het overgrootvaderverhaal van Van der Mersch trekt weliswaar familiale lijnen door naar het heden, maar die zijn niet noodzakelijk en leiden tot verwarring. De tijden lopen erg door elkaar. De herdenking van Warschau is door de kracht van Chojecka’s optreden onvergetelijk.
Foto: Jianni Elsenhout
