Naast de reguliere critici-enquete vroegen we de critici naar de voorstellingen uit de afgelopen tien jaar die hen het meest zijn bijgebleven. Welke voorstellingen doorstaan de tand des tijds? Welke ontwikkelingen zien de beroepskijkers als de belangrijkste over deze langere periode? En welke dingen hebben ze zelf over het hoofd gezien?
Vincent Kouters – de Volkskrant
Welke voorstellingen uit de periode 1/1/2012-1/8/2022 vond je het best/meest belangwekkend en zijn je het meest bijgebleven?`
– De ‘solo’s’ van Sadettin Kirmiziyüz, van Somedaymyprincewill.com (2012) en De radicalisering van Sadettin K. (2015) tot Citizen K. (2019). Telkens weet Kirmiziyüz het persoonlijke en het maatschappelijke perfect met elkaar het vervlechten.
– The Nation van HNT en Eric de Vroedt.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De opkomst en het succes van grootschalig locatietheater in alle uithoeken van het Nederlandse landschap.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De dood van het repertoiretoneel.
Joris Henquet – de Volkskrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Micha Wertheim – Voor zichzelf (2015): duizelingwekkend cabaret vol filosofische gedachten en dubbele lagen, waarin Wertheim zijn zoekende publiek steeds een stap voor is.
– Wende – Mens (2017): met zelfgeschreven nummers, indringende elektronische muziek en videokunst rekte Wende Snijders de grenzen op van wat een theaterconcert kan zijn.
– De Alex Klaasen Revue – Showponies (2018): razendknap gemaakte mix van cabaret, musical en revue, en ondertussen ook nog gewoon een mooi, persoonlijk verhaal van Alex Klaasen.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De Engelstalige (stand-up) comedy is veel dichterbij gekomen door de opkomst van streamingdiensten als Netflix en HBO Max en ook door de internationale theatertournees. Daarmee is er voor recensenten een nieuwe afdeling bijgekomen. Dat is meer werk dan gedacht!
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Het steeds verder vervagen van de grenzen tussen theatergenres. Musical of muziektheater, cabaret, kleinkunst of stand-upcomedy; makers uit alle hoeken van het veld pakken wat zij interessant vinden en creëren zo hun eigen theaterstijl.
Zahira Mous – schrijver en performer (Project Zahira)
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Mount Olympus van de performers/dansers van Troubleyn excl. Jan Fabre
– Mata Hari van Het Nationale Ballet
– CADELA FORÇA van Carolina Bianchi
Mieke Zijlmans – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De vader van Senf Theaterpartners/Kik Productions (2017). Met een fenomenale Hans Croiset in de titelrol. Hij kreeg er terecht de Louis d’Or voor.
– Ignite van ISH (2016). Een choreografisch, danstechnisch, esthetisch en muzikaal perfecte dansperformance.
– Iemand komt van binnen van Marte Boneschansker (2016). Over de middeleeuwse kluizenares Suster Aleid, die 57 jaar lang ingemetseld zat. Boneschansker brengt haar onzichtbaar, vanachter een papieren scherm waardoor de eenzame toeschouwer alleen haar silhouet ziet. Een adembenemende theaterervaring, die de toeschouwer vol vragen en met tranen in de ogen achterlaat. Haar Bloos uit 2018 was ook al zo indrukwekkend.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De (verdere) ontwikkeling naar diversiteit en inclusiviteit. Die heeft veel meer interessant, vernieuwend en kwalitatief hoogstaand theater opgeleverd dan ik zag aankomen. Mea culpa!
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De kruisbestuiving en samenwerking tussen toneel en andere disciplines. Danselementen, filmische elementen, vormgeving en soundscapes spelen een steeds belangrijkere rol in wat voorheen eigenlijk louter toneel was. Geen wonder dat groepen zich eerder presenteren als theatergroep dan als toneelgezelschap.
Thomas van den Bergh– Elsevier
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Conversations (at the end of the world) – Het Zuidelijk Toneel, Kris Verdonck
– All Inclusive – Julian Hetzel
– Angels in America – Oostpool
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Hoe regisseurs steeds vaker hun eigen teksten gingen ensceneren, waardoor het klassieke repertoire steeds verder uit beeld raakte.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De cultureel diverse maker.
Kester Freriks– NRC en Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De Kersentuin van Anton Tsjechov, op het repertoire bij Maatschappij Discordia.
– Mightysociety10: Hoe ook ik de liefde vond in het nieuwe Azië. Regie en tekst: Eric de Vroedt.
– Fellini door Noord Nederlands Toneel. Regie: Ola Mafaalani.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Theaterfestival Karavaan: dat is in de loop van de jaren geweldig goed geworden, met grote artistieke en geëngageerde inzet.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Ola Mafaalani als artistiek leider van het Noord Nederlands Toneel (2009-2016). Ik mis haar voorstellingen en haar persoonlijkheid. In de tweede helft van het Theaterkrant decennium komt Jack Nieborg alle eer toe zoals hij Shakespearetheater Diever met elan en verhoogde artistieke kwaliteit een belangrijk Shakespearepodium heeft gegeven.
Marijn Lems – NRC en Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Some Use for Your Broken Clay Pots van Christophe Meierhans.
– Untitled, 2017 van Nineties Productions.
– Reverse Colonialism! van Ahilan Ratnamohan.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het Vlaamse collectief Hof van Eede. Hun eerste voorstelling kwam op mij over als een fletse kopie van De Koe, maar in de jaren daarna hebben ze een volledig eigen stijl ontwikkeld, en zijn ze uitgegroeid tot een van de interessantste collectieven in Nederland en België. Nu zijn ze natuurlijk met De Koe gefuseerd tot De Hoe, maar dat voelt nu als een gelijk- en volwaardige ontmoeting in plaats van een vader- en dochteronderneming.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De heropbloei, herinvulling en herwaardering van artistiek-maatschappelijk engagement.
Dominique Engers – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Als je me nu nog niet kent, Freek de Jonge. De productie van Freek de Jonge is zo hoog en zo constant van kwaliteit, dat je daar bijna aan gewend raakt, en dat alles inmiddels eigenlijk voor lief neemt. En ook weleens een voorstelling of wat overslaat omdat je weet dat er het jaar daarna vanzelfsprekend weer een nieuwe zal zijn. Maar voor lief nemen moet je dat ongeëvenaarde oeuvre dat maar aan blijft groeien natuurlijk nooit. Deze voostelling, in 2014, zag ik in het DeLaMar. Ik was verpletterd door de energie en zeggingskracht, de noodzaak en het spelplezier die allemaal nog net zo voelbaar waren als in de jaren tachtig. Freek was grijs geworden, maar het was alsof ik naar dezelfde Freek als die van veertig jaar daarvoor zat te kijken. En dat is eigenlijk iedere keer zo. Naar mijn mening is en blijft hij degene die het cabaret voor altijd heeft veranderd en er nog altijd een onnavolgbare bijdrage aan levert.
– Le Bal, Jakop Ahlbom – De voorstelling Horror was mijn eerste kennismaking met de Jakop Ahlbom Company. Hun manier van theater maken was voor mij nieuw. Zonder woorden, alleen met beelden een kraakhelder verhaal vertellen. Dat een talig mens als ikzelf zo werd meegenomen in een voorstelling zonder tekst, dat was een grootse ervaring. De voorstelling Le Bal, opnieuw zonder tekst, voegde daar muziek aan toe. Een muzikale reis door de tijd waarin de culturele, sociale en politieke veranderingen van de afgelopen eeuw voelbaar zijn. Een eeuw in muziekstijlen, kledingstijlen, danslokalen. Met muziek en beelden die we allemaal kennen en herkennen. Ik zag de voorstelling en kocht direct nog een keer kaartjes om mijn ouders er mee naartoe te nemen. Zij zaten ademloos te kijken, zagen op een zondagmiddag hun hele leven aan zich voorbijtrekken in beeld en muziek. Het was de laatste voorstelling die ik met mijn moeder zag, drie maanden later was zij er niet meer. Ook daarom staat Le Bal op mijn lijstje van voorstellingen die mij het meest zijn bijgebleven, er is geen voorstelling die ik liever als laatste samen met mijn moeder had gezien.
– Soldaat van Oranje, de musical – Misschien niet de meest hippe voorstelling om op mijn lijstje te zetten maar wel een voorstelling die op mij onverminderd indruk blijft maken. Ik zag de voorstelling de afgelopen 10 jaar inmiddels drie keer, en ik heb zin om hem weer eens te gaan zien. Het verhaal van piepjonge mensen die gedwongen door de omstandigheden keuzes moeten maken die ze op hun leeftijd helemaal niet zouden moeten hoeven maken, blijft prachtig, hartverscheurend en in deze musical meeslepend vanaf de allereerste openingsbeelden in zwartwit. Al het technisch vernuft is imponerend maar uiteindelijk slechts functionele ondersteuning die meehelpt het verhaal op zijn allerbest over het voetlicht te brengen.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Vergrijzing van het theaterpubliek. Ik zie veel cabaret en het valt mij daarbij al langere tijd op dat de mensen die in de zalen zitten over het algemeen ouder zijn dan degenen die spelen. Sinds de Covid-pandemie zijn ouderen voorzichtig met het theater weer bezoeken maar dat de jeugd wegblijft, vind ik een veel zorgelijker ontwikkeling. Zijn voorstellingen te duur voor jongeren? Is het concept van een cabaretier in een theaterzaal ouderwets in de ogen van jongeren? Zijn de gebouwen te zeer bolwerken waar de jeugd geen aansluiting mee voelt? Gaan ze liever naar festivals dan naar theaterzalen? Ik weet niet wat het is, maar het valt mij op en baart mij zorgen.
Iris Spanbroek – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Bossen van het RO Theater (2014).
– Chasse Patate van Studio Orka (2016).
– Een klein leven van Internationaal Theater Amsterdam (2018).
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Ik denk dat we allemaal enorm hebben onderschat hoeveel impact de bezuinigingen van 2011/2012 zouden gaan hebben op het theaterveld. Naast de overduidelijke geldtekorten heeft dit invloed gehad op de structuren waarin we werken; de precaire situatie van onderbetaalde zzp’ers; het moeizame doorstromen van zowel makers als (artistiek) leiders; de druk die is komen te liggen op de schaarse productiehuizen; en de groeiende kloof tussen productiehuizen en jonge makers aan de ene kant, en de door het Rijk gesubsidieerde grotezaalgezelschappen aan de andere kant.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Engagement, eyeopeners, en verandering.
Jeroen van Wijhe – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Suddenly everywhere is black with people (Marcelo Evelin)
– Branden (RO Theater)
– De komst van Xia (Wunderbaum)
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Zelfreflectie.
Ivo Nieuwenhuis – Trouw
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Erg heel, Stefano Keizers, (2018)
– Alex Klaasen Revue, Showponies 1 (2018)
– Ergens anders, Micha Wertheim (2016)
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De definitieve doorbraak van de millennial-cabaretier; o.a. Louise Korthals (1984), Pieter Derks (1984), Tim Fransen (1988) en Anne Neuteboom (1989) kunnen gezien worden als representanten van dit cohort.
Sander Janssens – NRC en Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– The Nation was de schouwburgsensatie van het afgelopen decennium: intelligent, geëngageerd theater over actuele pijnpunten én universele, menselijke tekorten.
– Als ik de liefde niet heb: een indringende, gedurfd persoonlijke ontmoeting tussen Marjolijn van Heemstra en priester Remy Jacobs. De voorstelling balanceerde precies op het precaire randje tussen verstikkend en bevrijdend, was luchtig als het kon en pijnlijk als het moest, een toneelavond die je simpelweg niet meer vergeet.
– Vrijwel alles van Jetse Batelaan, die al jaren op rij vanuit zijn jeugdtheaterhuis Artemis het hele Nederlandse theaterveld (voor jong en oud) verrast, ontregelt en vernieuwt. En het einde (van het begin van het einde) is gelukkig nog niet in zicht.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Tja, toch de livestream ben ik bang. Met name de streams van ITA Live (en ITA on screen) zijn veel meer dan het tijdelijke corona-alternatief waar ik ze aanvankelijk voor hield.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De ongehoorde stemmen, van het expliciet agenderen van diversiteit (van gender, culturele achtergrond, etc.), op de planken, achter de schermen en natuurlijk thematisch in de voorstellingen zelf (maar we zijn er nog niet).
Tuur Devens – Theaterkrant, De Wereld van het Poppenspel, Double e.a.
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De meeste stukken van Studio Orka. De groep stopt er nu mee. Studio Orka was een feest voor jong en oud, met tragiek en humor, in een symbiose van bewegende decors en daarin dolende personages vol spelplezier.
– Tropoi van FroeFroe. Hoe een spel met poppen heel goed kan samengaan met ‘ernstige’ inhoud en ‘ernstige’ klassieke muziek. Tropoi heeft ervoor gezorgd dat daarna het figurentheater niet meer alleen als entertainment wordt gemaakt en beleefd.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De Hoe, Het Onaf Ensemble dat een samensmelting is van het al langer werkende De Koe en het Hof van Eede (sinds 2012). Er zijn familiale banden (vader Peter Van den Eede en dochter Ans), maar vooral is er het op elkaar afgestemde spelen, ze spelen dat ze spelen. Niet de psychologische ontwikkeling van een personage is belangrijk, en ook niet het puur maatschappelijk bezig zijn met identiteit, maar wel de existentiële onderliggende vraag: hoe NU mens te zijn? De Koe is in al die jaren daarnaar geëvolueerd, het Hof zat in hun kielzog, en samen zetten ze de geschiedenis van bijzondere producties voort.
Sanne Thierens – Theaterkrant, Scènes Theatermagazine
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De concertante van radiomusical Madam in het DeLaMar met een sterrencast (Annet Malherbe, Maarten Heijmans, Pierre Bokma).
– Into the woods van PIT Producties.
– A Little Night Music van de Nederlandse Reisopera: het intrigerende musicalrepertoire van Sondheim op zijn best uitgevoerd en geënsceneerd.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het succes van locatiegebonden (regionale) megaproducties.
Elisabeth Oosterling – NRC
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Hedwig and the angry inch van Sven Ratzke (2014).
– Wijksafari AZC van Adelheid&Zina (2018).
– People, Places & Things van Toneelgroep Oostpool (2019).
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Performer Merol. Als Wilhelmina in het slaapverwekkende Kuyper & Wilhelmina (2015) had ik haar helemaal over het hoofd gezien.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Een steeds minder uniforme groep mensen qua culturele achtergrond, gender en seksuele voorkeur, zowel op de bühne als in het publiek (al zijn we er nog lang niet).
Margriet Prinssen – Mediahuis, Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– The Master and Margarita van Complicite (Holland Festival 2012).
Het gebeurt niet zo vaak dat je vanaf de eerste seconde wordt opgetild uit je stoel, een paar centimeter blijft zweven tot je bij het ovationele slotapplaus met een zacht plofje, totaal overdonderd, weer op de aarde terugkeert. Maar dat overkwam me dus bij The Master and Margarita van Simon McBurney. Het is een onmogelijke opgave om het mythische verhaal van Boelgakov vol bijbelse connotaties, Goetheaanse thematiek en semi-realistische Sovjettaferelen theatraal weer te geven maar het is fenomenaal gelukt. Overigens vind ik ook de recente versie van Konvooi (nog onmogelijker in de huidige tijd en met veel minder middelen) heel erg goed gelukt.
– Weg met Eddy Bellegueule van Eline Arbo, Toneelschuur Producties (2020)
Een bijna vergelijkbare, overweldigende ervaring was Weg met Eddy Bellegueule (2020), een regie van Eline Arbo. Het genadeloze beeld dat Louis schetst in zijn autobiografische coming-of-age roman wordt geweldig op toneel gezet. Met onvergetelijke beelden, prachtig licht, muziek die helemaal op het lijf is geschreven van de vier acteurs die spelen alsof hun leven ervan afhangt. De keuze om de hoofdpersoon Eddy niet door één acteur te laten spelen, maar door alle vier de acteurs maakt het verhaal veel sterker: het is daardoor niet een tamelijk willekeurig individueel verhaal van ellende en narigheid maar stijgt daar ver bovenuit. Een magistrale voorstelling.
– The Sound of Silence (maar ook Sommergäste en Wassa) van Alvis Hermanis, Brandhaarden 2013.
Wow, een voorstelling van ruim drie uur, zonder tekst, alleen gebaseerd op het beroemde album van Simon & Garfunkel. Fantastisch geraffineerd verteld verhaal, geweldige acteurs. Aan de hand van de hits The Boxer, Homeward Bound, Mrs. Robinson, I Am A Rock en natuurlijk The Sound of Silence wordt een universeel verhaal verteld, vol weemoed en verlangen.
Zijn andere voorstellingen waren ook bijzonder, slim én geestig, met een scherp oog voor detail en vol visuele vondsten en taalgrappen. (Dat Hermanis daarna allemaal foute dingen is gaan doen, is doodzonde en schokkend, vergelijkbaar met Lucebert). Is het daardoor minder waar(d)? Nou nee.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De kwaliteit en de veelvormigheid. Er is veel van alles en (bijna) alles kan: uitbundig, barok theater vol zwier en glans, hedonisme en vrolijkheid (met recent Trojan Wars als uitspringer) tot het sobere theater van Discordia, ’t Barre Land, dat zo veelzeggend kan zijn, en andere collectieven, van mime tot fysiek theater; een enorme diversiteit in het landschap als het gaat om tekstbehandeling en vormgeving (al is die wat betreft kleur nog maar net aan een inhaalrace begonnen). Een toename van geëngageerd theater ook, vooral de laatste twee jaar. Op weg naar meer.
Nuno Blijboom – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Lullaby for Scavengers – Kim Noble / CAMPO
– Citizen K. – Sadettin Kırmızıyüz
– Zoutloos – Studio Orka
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Het terugvechten. Niet alleen heeft het Nederlands theater zich enorm weerbaar opgesteld na de draconische bezuinigingen van Halbe Zijlstra, ook is er een enorme tegenbeweging geweest tegen misstanden die al jarenlang speelden. Machtsmisbruik op toneelscholen en in repetitieruimtes werd niet langer getolereerd, de vergeten geschiedenissen van theatermakers van kleur werden eindelijk breder erkend en nog altijd wordt er hard gestreden voor een diverser en inclusiever theaterlandschap dat verder gaat dan quota en de incidentele niet-witte performer (m/v/x) op de vloer.
Patrick van den Hanenberg – Theaterkrant, Parool
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– 14 de Musical
– Showponies van Alex Klaasen.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De Nederlandse comedians/cabaretiers die qua niveau met de besten uit de VS zouden kunnen meekomen, als ze daar aan de andere kant van de plas iets opener zouden zijn, zoals: Daniël Arends, Micha Wertheim, André Manuel, Martijn Koning, Richard Groenendijk.
Hanny Alkema – Trouw
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Poëten & Bandieten door De Warme Winkel (virtuoze synthese tussen dada en melancholie, over de paradox in elk mens).
– De Radicalisering van Sadettin K. door Trouble Man/Frascati Producties (diep menselijk statement dat zich in je lijf nestelt).
– Het lijden van de jonge Werther door Toneelschuur Producties (swingende harteklop van Sturm und Drang en de onschuld voorbij).
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het effect van digitale ontwikkelingen, livestreams op wat minder mobiel publiek, al mag dat nooit ten koste gaan van theater als nu-beleving.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Crisis-veerkracht-crisis-veerkracht: de feniks die ondanks structuurbeschadiging door datsja-leugenaar of malaise door corona, er telkens weer ís!
Ron Rijghard – NRC
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– The Nation, van Het Nationale Theater/ Eric de Vroedt.
– Ergens anders, van Micha Wertheim.
– Are we not drawn onward to new erA, van Ontroerend Goed.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het binge-theater. Wie heeft er zin om vijf uur opgevouwen te zitten in een krappe theaterstoel, dacht ik. Maar de meeste binge-projecten bleken theatrale feestjes.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Afvlakking van de positie van theater in de maatschappij (o.a. door openlijk dedain van rechtse politici, desinteresse televisie en eigen onmacht).
Luc de Groen – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Poëten en bandieten – De Warme Winkel
– Weg met Eddy Bellegueule – Eline Arbo
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De nieuwe (metamodernistische)omgang met ironie bij een nieuwe generatie makers.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Het begin van Fair Practices. Er is met #MeToo, met het praten over Fair Pay en met de opkomst van care als leidend principe, ruimte gekomen om te praten en denken over eerlijke praktijken. We zijn er pas net aan begonnen, maar het is een onomkeerbare verandering die (hopelijk) nog lange tijd zal nadreunen.
Sem Anne van Dijk – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Nobody Home van Daria Bukvić. Ik stond nog na te trillen in de foyer. Een noodkreet die nog steeds actueel is.
– Het Gelukzalige door Orkater/Olympique Dramatique/Alex van Warmerdam. Door Alex van Warmerdam ben ik gaan schrijven. Zijn tot nu toe laatste productie is een van de meest ondergewaardeerde.
– Welkom in Partizanië van De Partizanen. Nooit meer zo in een deuk gelegen bij een cabaretvoorstelling. Toen ik dit met mijn beste vriend zag, wist ik dat ik met theater het goede vak had gekozen. Wat er in de zaal gebeurde, vergeet ik niet snel meer.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Ik dacht dat voorstellingsregistraties of livestreams niet zouden werken, en alle illusie weg zouden halen van het theaterbezoek. Maar dat is mij ontzettend meegevallen. Het is eigenlijk mega interessant hoe video een theatrale ervaring wordt. Bijzonder fraai voorbeeld is Swipe Island van Zeelandia en Eva Line de Boer.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
QR-codes scannen bij de ingang in plaats van papieren kaartjes.
Marjan Terpstra – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Het verbrande huis van Bodil de la Parra, Via Rudolphi. Verhalen van haar Surinaamse en Indische tantes zijn voor Bodil de la Parra een inspiratiebron voor oneindig veel theaterstukken met een grotere relevantie en urgentie dan alle Tsjechovs en Shakespeares bij elkaar. De la Parra is de belichaming van ons VOC-verleden en WIC-verleden. Relevant, urgent, prachtig verteld en mooi geregisseerd door Wimie Wilhelm.
– Lutine van Orkater. Een mooi voorbeeld van locatietheater op zijn best. De tribune op Strand West biedt uitzicht op een houten podium, het zand en de woeste zee waar de Lutine ten onder ging. De zoektocht naar een spijker van de Lutine, waarbij nagenoeg het hele decor wordt afgebroken, staat symbool voor de onmogelijke zoektocht naar het goud van de Lutine dat vanwege verschuivende zandbanken onvindbaar is geworden. Met een glansrol voor Erik van der Horst die de voorstelling met gitaar en zang ondersteunt.
– Oeroeg van Matzer en Bos Theaterproducties. De enige voorstelling waar ik de afgelopen 10 jaar huilend uit kwam. Hella S. Haasse, die Oeroeg schreef in 1948 terwijl de politionele acties in Indië nog aan de gang waren, was haar tijd ver vooruit en was dat anno 2015 eigenlijk nog. De verteller die opgroeit in Indië samen met Oeroeg kan niet bevatten dat hij anders is, dat hij de bezetter is, dat hij degene is die onderdrukt en het koloniale systeem in stand houdt. De gedachte dat Haasse in 1948 al zo haarscherp kon beschrijven welke denkfouten wij als Europeanen maakten en blijven maken, is overrompelend.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Alfred van den Heuvel. Hij zal voor de meesten altijd Gerard van Doorn blijven van Kinderen geen bezwaar. Dit jaar zag ik hem samen met Iris Lind in het Tapas Theater in een door hemzelf geschreven korte voorstelling over Ida Versfelt. Ze was actrice, schrijfster, avonturierster én de courtisane van diverse generaals van keizer Napoleon Bonaparte. Iris Lind kruipt in de huid van Ida en Alfred neemt zelf op magistrale wijze de rollen van alle mannen in haar leven voor zijn rekening. Boeiend, leerzaam en komisch.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Back to the roots. De meeste voorstellingen die ik hierboven noem, hebben een grote gemene deler: licht laten schijnen op ons verleden, op wat ons bindt en wat ons scheidt. Ik herinner me hoe Rufus Collins en Henk Tjon in de jaren tachtig een ander geluid in het Nederlandse theater wilden laten horen. Dat geluid klinkt nu steeds luider en de voorstellingen worden steeds beter en professioneler. Dat stemt hoopvol.
Hein Janssen – de Volkskrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Verdriet is het ding met veren door Theater Rotterdam, regie Erik Whien.
– Five Easy Pieces door Milo Rau / IIPM / CAMPO.
– Kleine Eyolf van Ibsen/De Pelikaan van Strindberg, beide in regie van Susanne Kennedy.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
In het begin had ik een soort haat/liefde verhouding met De Warme Winkel maar door de jaren heen heb ik ervaren dat ze van groot belang zijn voor het Nederlandse theater. Met voorstellingen als De Achterkant, De Warme Winkel speelt De Warme Winkel en Een oprechte ode aan de ironie zetten zij telkens weer een belangrijk uitroepteken achter allerlei ontwikkelingen. Sinds ik mocht figureren in de voorstelling Casting is er nu sprake van een soort voorwaardelijke liefde.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Meer aandacht voor diversiteit en inclusiviteit, toverbegrippen die deels zijn afgedwongen door de subsidiërende overheden en Fondsen. Maar het werkt wel, en het maakt het Nederlandse theater absoluut kleurrijker en avontuurlijker! Aan de andere kant: niemand uitsluiten, betekent ook: niemand uitsluiten. Ook die oudere, heteroseksuele man niet, mits hij nog wat te melden heeft uiteraard.
Jos Schuring – Scènes
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– The Nation – HNT
– KID. – BOG.
– De man die alles weet – Maas theater en dans/Jetse Batelaan.
Evelyne Coussens – De Morgen, Etcetera, rekto:verso
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Lullaby for Scavengers (Kim Noble).
– Het eind van het begin van het einde (Artemis).
– Phobiarama (Dries Verhoeven).
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De terugkeer van moralisme op de scène.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De ontvoogding van een heleboel kwetsbare groepen.
Simon van den Berg – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Hideous (wo)men (2013) van Susanne Kennedy, Boogaerdt/VanderSchoot, Oostpool
Veel theater ging over ‘echte’, persoonlijke verhalen, maar geen van die voorstellingen is me zo bijgebleven als de bijna obscene kunstmatigheid van het werk van Susanne Kennedy.
– Achterkant (2015) van De Warme Winkel
Een concept (voorstelling ín een andere voorstelling) dat makkelijk een gimmick had kunnen worden voor theaterwetenschappers werd door het consequent doordenken van de achterkant én door de meedogenloosheid van makers Vincent Rietveld en Ward Weemhoff een genadeloos en hilarisch waagstuk over wat repertoire nu eigenlijk is: de meetlat waarmee iedere theatermaker zich verhoudt met zijn of haar voorgangers.
– Invited (2018) van Ultima Vez/Seppe Baeyens.
Aan het begin van Invited wordt steeds één iemand uit het publiek uitgenodigd het ronde speelvlak op te komen; steeds een stapje verder word je meegenomen door de twaalf spelers. Steeds mag je meer, ga je beter kijken, ga je mee-ademen met de voorstelling. Ergens op de helft maken toeschouwers/deelnemers een menselijke ketting van de ene kant van de vloer naar de andere. De spelers zitten aan de kant. En op dat moment voel je heel even dat in die ruimte álles mogelijk is.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Hoezeer het gebrek aan/de zwakte van samenbindende instituten en verhalen de sector heeft verbrokkeld.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Praten over beleid, randvoorwaarden, sociologie en (te) weinig over kunst.
Bianca Bartels – Trouw
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Soldaat van Oranje, de langst gespeelde musical ooit, en dat is terecht, want het vertelt op prachtige, integere en tegelijkertijd spectaculaire wijze een belangrijk verhaal over de Nederlandse geschiedenis. Het verenigt generaties en houdt het verhaal over wat je kunt doen als er oorlog uitbreekt, actueel. Het inspireert, ziet er prachtig uit en wordt goed gespeeld.
– 14 de musical, van schrijver/regisseur Tom de Ket – een hartverscheurend verhaal over winnen en verliezen, het levensverhaal ven Cruijff, maar de voorstelling is zoveel meer: met links naar nu, een originele vorm waarin de vierde wand regelmatig wordt doorbroken, geweldig en groots vormgegeven door Michiel Voet, bijzondere muziek die meesleept en verwarring veroorzaakt. En een waanzinnige hoofdrolspeler: Tobias Nierop. Superknap is ook dat zowel liefhebbers van genuanceerd theater als Ajaxfans die de voorstelling in voetbalshirts bezoeken een geweldige avond hebben. Ook hier: theater verenigt!
– Wende’s Kaleidoscoop (2019) – met zo’n zeventig zeer uiteenlopende performers componeerde Wende haar eigen ideale, muzikale en theatrale zomergastenavond. Haar verfijnde en altijd naar vernieuwing snakkende smaak zorgde voor een overrompelende avond. De afwisseling was geniaal, met theatrale, subtiele en verrassende overgangen. Tegelijkertijd vertelden de nummers/acts ook een verhaal, over dat we samen moeten leven met al onze verschillen, dat we moeten ontmoeten wat we nog niet kennen en moeten houden van wat we hebben. Het was alsof de hemel op aarde neerdaalde.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Steeds meer grote theaterbelevenissen (buiten) op locatie.
Joost Ramaer – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– The Record door 600 Highwaymen, gezien op Noorderzon 2013.
– For the sky not to fall door Lia Rodrigues en haar Companhia de Danças, gezien op Noorderzon 2017.
– The Greatest Show on Earth door Künstlerhaus Mousonturm en een ensemble van performers en choreografen, en dan met name het nummer van Florentina Holzinger en Vincent Riebeek. Gezien in Frankfurt LAB in 2016.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De groeiende minachting voor, en actieve sabotage van, de podiumkunsten door de politieke machthebbers in Nederland.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De emancipatie van het festival en de crisis van de traditionele schouwburg.
Hans Smit – Parool, Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De Warme Winkel speelt De Warme Winkel door De Warme Winkel.
– 2666 – Si vous pouviez lécher mon coeur/Julien Gosselin.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Janni Goslinga.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Van herstellen van Zijlstra, van (proberen te) herstellen van algeheel politiek dedain en, tot slot: van herstellen van corona.
Wendy Lubberding – Parool, Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De Pain against fear-trilogie van Naomi Velissariou.
– Hideous (wo)men, en alles daarna van Bogaerdt|VanderSchoot.
– An Incomplete Life van Wild Vlees.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het verdwijnen van klassieke repertoirestukken bij de Nederlandse theatergezelschappen. Ik had gedacht dat er nog wel wat vaker door iemand een oud stuk zou worden afgestoft of opgeschud maar dat gebeurt nog maar heel erg weinig.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
het gesprek dat voortdurend bijna meer over beleid en geld moest gaan dan over inhoud, maar ook het decennium waarin BIS-theatergezelschappen dus minder vaak door artistieke eenlingen werden gerund.
Gina Miroula – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– De Wildernis (2022) van Wende. Die vrouw, ongelofelijk. Van limoenen maakt ze limonade. Keer op keer op keer. Bovendien pleit Wende voor een jaarlijks functioneringsgesprek in de liefde, zo laat ze kort voor de première weten in het radioprogramma Nooit Meer Slapen. In het nummer Kijk me aan laat ze niets van de ander over. ‘Nee, ik word niet kalm. Ik ben niet klaar. Het houdt niet op. Gaat niet voorbij. Kijk me aan en praat met mij.’
– Er nimmt sie an der Hand und führt sie in das Schloß, die anderen folgen van Tanztheater Wuppertal Pina Bausch (2019); haar versie van Macbeth. Vooral het toneelbeeld: een hellend podium vol niet-matchende meubels, zoals een fauteuil en een bedframe. De dansers ontvluchten elkaar door te battelen en zichzelf tegen muren aan te slaan.
– Larsen C (2022) van de Griekse choreograaf Christos Papadopoulos, die verwijst naar de grootste en, met tienduizend jaar, oudste ijsplaat van Antarctica, waarvan een deel in 2017 afbrokkelde. Zijn choreografie, eentje van minimale bewegingen die, door immanentie en herhaling, leven genereren is een prachtig eerbetoon aan de stille overdracht van lichamen: een metafoor voor het leven dat vooruit gaat, al hebben we geen flauw benul waar en wanneer het zal eindigen.
Herien Wensink – de Volkskrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– People, Places & Things van Toneelgroep Oostpool. Schitterende tekst van Duncan Macmillan en een verbluffende hoofdrol van Hannah Hoekstra, die haar in één klap een van de leading lady’s van het toneel maakte.
– De Warme Winkel Speelt De Warme Winkel. Speelse en ontroerende ode aan Pina Bausch en filosofisch onderzoek naar authenticiteit en toe-eigening is als baanbrekend kunstwerk nog altijd ongeëvenaard. De theatergeschiedenis eren en tegelijk iets volkomen nieuws maken. Briljant.
– The Fountainhead van Internationaal Theater Amsterdam. Na een paar mindere jaren luidde deze zeer persoonlijke voorstelling de nieuwe hoogtijdagen van Ivo van Hove in. Over de (on)mogelijkheid van een compromisloos kunstenaarschap. Intellectueel en diepmenselijk tegelijk. Met adembenemende hoofdrol van Ramsey Nasr.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De inclusie. Eindelijk.
Annette Embrechts – de Volkskrant, Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– Mount Olympus van Jan Fabre/Troubleyn, zowel voor als achter de schermen de marathon der marathons, grensverleggende kunst van een (helaas ook) grensoverschrijdende maker, maar daarom niet minder overweldigend.
– The Memory Collection, trilogie van Ann Van den Broek over geheugenverlies, bestaande uit Blueprint on Memory – Zooming in on Loss – Memory Loss. Van den Broek ving een verschrikkelijke ziekte in een verschrikkelijk mooie vorm.
– Het huiveringwekkende oeuvre van Dries Verhoeven, moreel zo uitdagend dat je er nog dagen, maanden, zelfs jaren over nadenkt.
– En verder al die andere geweldige marathons over macht en manipulatie in de politiek zoals Borgen door Noord Nederlands Toneel en The Nation van regisseur Eric de Vroedt.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
Het gebrek aan solidariteit, aan ‘ons’ in de podiumkunsten.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
De revolutionaire invloed van de festivalisering op de podiumkunsten. Veel vernieuwing komt uit de hoek van festivals; zij hebben niet alleen gezorgd voor een drempelverlaging van gewaagde projecten, maar vormen ook een aanjager van spannende ontwikkelingen. Van tafeltheater tot audioperformance, van minutenwerk tot marathons, van monomaan tot cross-over, durfals doen het daar.
Karin Veraart – Theaterkrant
Welke voorstellingen zijn je bijgebleven?
– In de kleine(re) zaal: Hin und Her naar Von Horváth (2018), door ’t Barre Land, Tijdelijke Samenscholing, Sarah Jonker en Yorke Mulder-Bhangoo. Gitaar, zang door Stan Vreeken. En: De Kersentuin van Tsjechov (2015) door STAN en gasten.
– Grote(re) zaal/locatie: Kings of War naar Shakespeare (2015) door Toneelgroep Amsterdam, regie Ivo van Hove. En: Poëten en Bandieten (2013) door De Warme Winkel.
– Internationaal: Zwischenfälle naar Charms, Courteline en Cami (2012, Holland Festival) door Wiener Burgtheater, regie Andrea Breth. En Glaube Liebe Hoffnung naar Von Horváth/Lukas Kristl (2014, Brandhaarden) door Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, regie: Christoph Marthaler.
Welke ontwikkeling of maker heb je achteraf gezien onderschat?
De groeiende populariteit van grote regioproducties op locatie.
De jaren 2012-2022 zijn voor het theater het decennium van…
Stappen op het gebied van inclusie (en nee, we zijn er nog niet).
foto Sanne Peper – De Radicalisering van Sadettin K.
Dossiers
