De theatergeschiedenis kent veel meer mensen van kleur dan vaak gedacht wordt. TM en The Need for Legacy presenteren in dit themanummer de eerste acht portretten van een nieuwe serie over voorlopers en sleutelfiguren.
Op 1 december jongstleden nam Ernestine Comvalius afscheid als directeur van het Bijlmer Parktheater. Het Bijlmer Parktheater in Amsterdam Zuidoost is het enige podium in dat stadsdeel en is mede gebouwd met het bloed, het zweet en de passie van Ernestine. Een vrouw, voorbeeld, activist en woordkunstenaar die altijd al op de barricades heeft gestaan.
In Suriname, haar geboorteland en een matriarchaat, leerde ze al vroeg hoe sterk vrouwen zijn. In New York bracht ze haar pubertijd door, waar de burgerrechtenbeweging niet iets was waar je over las in de krant maar onderwerp van elk gesprek met je buren en vrienden. Activisme is onderdeel van haar DNA. Ze was actief in de vrouwenbeweging in Utrecht, waar ze studeerde, in de Utrechtse bond van Surinaamse vrouwen en later in het LOSON (Landelijk Overleg van Surinaamse Organisaties). Ze raakt betrokken bij de campagne voor eerherstel van Anton de Kom. Dat begint met research, in het IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis). In een blog van the Black Archives zegt ze daarover: ‘We zaten daar in onze vrije tijd kranten door te nemen uit de tijd dat Anton nog leefde. Alles wat wij vonden gingen we lezen. Wij hadden werkgroep gesprekken waar wij deze informatie bespraken met elkaar.’
Nog in Utrecht richtte ze een theatergroep op, Makandra. De groep maakte theater over vrouwenemancipatie en migratie. Het was haar eerste stap in het podiumkunstenveld die uiteindelijk zou leiden tot een positie als directeur van Krater Theater, waar ze zich ontwikkelde als programmeur en het Black Magic Woman Festival organiseerde. Dat festival zette Krater Theater en Ernestine op de culturele kaart in Amsterdam. Ikzelf leerde Ernestine in die tijd kennen toen ik spoken word optredens deed. De stukken die ik had geschreven raakten bij het publiek van Krater Theater een andere snaar dan bij het publiek binnen de grachtengordel. En toen al werd ik geraakt door de combinatie van haar messcherpe intellect en haar onverzettelijke strijdlust. Ernestine leek onvermoeibaar in haar strijd om de verhalen die spelen binnen de diverse gemeenschap van Amsterdam Zuidoost een podium te geven. Ze was in die tijd onverschrokken als het ging om het voeren van ongemakkelijke gesprekken over diversiteit, en multiculturalisme – wat toen de gangbare term was. Maar de prijs die ze ongetwijfeld heeft moeten betalen zal hoog zijn geweest. Een zwarte vrouw in een wit bolwerk, een zwarte vrouw die weet wat ze wil en weigert het label te dragen dat haar wordt opgeplakt is altijd een doelwit, ook binnen haar eigen netwerken waar een safe space soms niet te vinden is. Maar Ernestine hield haar vizier altijd op de horizon, op de bigger picture. Ze had, en heeft een missie.
Met Krater Theater ging ze samenwerkingsverbanden aan, met onder andere de Jeugdtheaterschool Zuidoost en dat resulteerde uiteindelijk in 2009 in de opening van het Bijlmer Parktheater in het hart van Amsterdam Zuidoost. De programmering is een mix van professioneel en amateurtheater, klassieke muziek in Bijlmer Klassiek, literatuur in Bijlmer Boekt en comedy in Fatu. Producties over grootstedelijke problematieken maar ook Shakespeare en Brecht vinden hun weg naar een nieuw publiek. Een productie als Woiski vs Woiski, een coproductie met Orkater was een groot succes en onderstreepte dat wat Ernestine Comvalius al jaren predikt: een goed verhaal is een goed verhaal, culturele diversiteit is niet eng, het toneel is van ons allemaal.
Ze heeft een publiek aangeboord dat bij marketingafdelingen van gevestigde theaters het water in de mond zou doen lopen. Het is een ware mix van wat er leeft in de stad: veel culturele diversiteit, maar ook peuters (en hun ouders) en senioren weten hun weg te vinden naar dit podium. Het is laagdrempelig, de mensen die er werken zijn een afspiegeling van Nederland anno nu. De verschillende talentontwikkelingstrajecten brengen nieuwe talenten en nieuwe verhalen over het voetlicht op dit podium in hartje Amsterdam. En dat is nog steeds broodnodig omdat theatergezelschappen en podia die opereren vanuit inclusiviteit en diversiteit nog steeds met gemak op één hand te tellen zijn.
Ernestine is een wereldburger, een verzamelaar van verhalen, iemand die de roestige raderen van het establishment smeert – of blokkeert zodat ze uit elkaar vallen. Haar belang voor het culturele veld werd tijdens het Theaterfestival van 2020 beklonken toen ze de Act Award 2020 won.
In het juryrapport stond onder meer: ‘Haar theater, een van de kleurrijkste in Nederland, werd een plek van ontmoetingen. Door een diverse programmering en door een podium te zijn voor verhalen die nergens anders verteld werden. Zowel in jeugdtheater als het reguliere theater. Veel acteurs, vaak van kleur, maar zeker niet alleen van kleur, vonden er een thuis. Net als een breed en divers publiek haar weg naar het Bijlmerpark Theater wist te vinden.’
Ernestine is een pionier, een voortrekker, een icoon voor velen. Haar vertrek bij het Bijlmer Parktheater is zeker niet het einde van wat ze ons te bieden heeft. Haar expertise, kennis en passie is nodig in het culturele veld want ze heeft ons nog veel te leren.
Foto’s: The Presenter, Ben van Duin en Bijlmer Parktheater
Dossiers
