Het is een heel bijzonder project waaraan het Haagse opera- en muziektheatergezelschap Opera2day met Mariken in de Tuin der Lusten meer dan zes jaar heeft gewerkt. Een middeleeuws mysteriespel in een hedendaagse vormgeving. Modern gecomponeerde muziek met gebruik van middeleeuwse instrumenten en thema’s. Een moraal die niets met onze tijd te maken heeft en die toch overtuigend en ontroerend over het voetlicht wordt gebracht. Het lukt allemaal met deze middeleeuws gebleven en toch naar onze tijd reikende Mariken, de jonge vrouw die in handen valt van Moenen, de duivel zelf.

Het mooiste vond ik het laatste bedrijf. De oud geworden Mariken ligt – in de persoon van Truus te Selle in een zwijgende, maar zeer expressieve rol – deemoedig en toch af en toe opstandig in een klooster te Maastricht te boeten voor de verdorven zeven jaar die zij in Antwerpen heeft doorgebracht in gezelschap van de duivel, in de persoon van de sinistere Moenen (de Duitse tenor Julian Podger) met zijn ene oog. Zij hebben niet alleen als man en vrouw samengeleefd, maar ook vele mannen (een hele stoet oude en zeer oude figuranten) in het ongeluk gestort.

De oude Mariken ziet nog eens de taferelen uit haar leven. Hoe haar oom (de vriendelijke bas Harry van der Kamp) haar heeft gevonden toen de duivel haar had meegenomen en pardoes van hoog uit de lucht ter aarde had laten vallen. Hoe niemand haar daarna de biecht durfde af te nemen, totdat de paus zelf (countertenor Michael Change) haar met tegenzin een zware straf oplegt – maar zelf kan-ie toch ook niet helemaal met zijn handen van het mooie meisje afblijven. Ten slotte is er een hele zwerm van in het wit geklede meisjes (jonge Marikens, witte duiven, engelen, meisjes van nu, alles in een), die haar van haar ketenen bevrijden, zodat zij in rust kan sterven.

Zoals een middeleeuws mysteriespel betaamt, gaat het over de uiteindelijke vergeving, waar de katholieke kerk zo goed in is dat die in onze tijd op zich al weer als verdacht wordt gezien. Toch zijn we blij met de verlossing van deze jonge vrouw, die we in de persoon van actrice Hannah Hoekstra van een onschuldig jong meisje een blonde vamp hebben zien worden, die als een rederijker kan oreren over het belang van kunst (als die tenminste niet door onbekwamen wordt bedorven) en die zich vervolgens van haar verleider afkeert en boete wil doen voor haar zonden.

Het omslagpunt is, ook in het oorspronkelijk verhaal, een wagenspel op een middeleeuws plein. Hier neemt acteur Joop Keesmaat dat helemaal alleen voor zijn rekening, in dialoog met het publiek en met wat poppen: een pop die Jezus voorstelt, een duivelse pop die Onze Lieve Heer uitdaagt, en samen met de maagd Maria die het ten slotte voor de mensheid in het algemeen en dus ook voor Mariken in het bijzonder opneemt en haar zoon Jezus om vergeving smeekt voor ons allemaal.

Op dit wagenspel na is het gehele libretto, door regisseur en initiatiefnemer Serge van Veggel en dramaturg Karim Ameur, genomen uit het oorspronkelijke boek Mariken van Nieumeghen, ooit omstreeks 1515 in Antwerpen gedrukt en maar in één exemplaar bewaard gebleven. Dat betekent dat bijna alles in voorbeeldig Middelnederlands wordt gesproken en gezongen (gelukkig zijn er boventitels in modern Nederlands).

De Grieks-Nederlandse componiste Calliope Tsoupaki, die een leerling was van Louis Andriessen, schreef zeer effectvolle muziek, door Asko|Schönberg onder de Argentijnse dirigent Hernán Schvartzman overtuigend gebracht. Maar hoogtepunten vond ik vooral de middeleeuws aandoende muziek van het Tetraktys Ensemble, met blokfluiten, draailier en een organetto, en ook de zang van de sopranen van Cappella Amsterdam, die aan het einde hemelse Latijnse gebeden zingen.

Het is een ongelooflijke prestatie dit allemaal (overigens met hulp van Het Nationale Toneel) bij elkaar te brengen, met een uitstekende groep zangers en acteurs en bij elkaar honderden figuranten, die tijdens de tournee ter plekke telkens moeten worden opgetrommeld. Het is, toegegeven, soms een klein beetje overladen en de muziek trekt ook wel eens. Ik weet ook nog altijd niet goed wat we nu, in een tijd van genocides en massale verkrachtingen, met die moraal van uiteindelijke vergeving moeten. Maar het is in deze pregnante vorm uiterst zinvol erover na te denken wat dit oeroude verhaal nu voor ons aan betekenis kan hebben.

Foto: Deen van Meer