Intelligent, oorspronkelijk dramatisch commentaar op politiek en samenleving is de laatste jaren zeldzaam in de Nederlandse theaters. Het publiek staat daar echt wel voor open. Dat bewees het succes van De prooi en De verleiders. Maar die twee waren gebaseerd op boeken van onderzoeksjournalisten. Alleen al daarom alle hulde voor Kunsthart, een nieuwe, eigen voorstelling waarin schrijver Nathan Vecht en Mugmetdegoudentand de moeizame verhouding tussen Nederland en zijn kunstenaars onderzoeken.
Vecht schreef eerder de eenakter Een eerlijk mens, waarin premier Mark Rutte zich via een meeslepende, geïmproviseerde speech ontpopt als een groot kunstliefhebber – maar in de beslotenheid van zijn Torentje, slechts in het gezelschap van een speechwriter. Het stuk stond in kleine zalen en op de openingsdag van het Theaterfestival 2013. Mugmetdegoudentand vroeg Vecht om het uit te werken tot een avondvullende voorstelling. Kunsthart ging woensdag in première in de Toneelschuur in Haarlem.
Het werd een drieluik, waarin de speech van Rutte wordt voorafgegaan door twee nieuwe sketches. Vecht ging vrijelijk aan de haal met ware gebeurtenissen. De eerste sketch refereert aan het Hollands-epische gevecht rond de fietstunnel onder het Rijksmuseum, die de renovatie hielp vertragen tot tien jaar. Wim Pijbes, de ambitieuze nieuwe directeur van het Rijks, ontvangt een mevrouw van de Fietsersbond, die het met hem wil hebben over de steenkeuze voor het fietspad rondom het museum. Om hen heen is de verbouwing nog in volle gang.
De activiste heeft een voorkeur voor de Nieuw-Diemen – sober, goedkoop, en veilig voor de fietsers, omdat hij niet glad wordt in de regen. Pijbes wil de peperdure, glad-glanzende Ramblas – vanwege de naam, en de allure. Hij geeft haar college over de schutters in De nachtwacht. Mannen die elkaar alle vrijheid gaven om Amsterdam op te stoten tot het bastion van de Gouden Eeuw. En over zijn machtige collega Glenn Lowry, directeur van het MoMA in New York, die zijn eigen renovatie in drie jaar realiseerde. ‘Wim,’ zei Lowry hem, ‘you Dutch guys invented the American dream back then, in the 17th century. What’s gone wrong?’
De directeur kleineert zijn bezoekster waar hij maar kan, schaamteloos en uiterst seksistisch. Dat pikt zij natuurlijk niet. Zij dreigt de renovatie verder te vertragen, door de fietstunnel opnieuw op de agenda te zetten. Het gesprek eindigt met een driftaanval van Pijbes, waarin hij de activiste lijkt te wurgen met een tafellaken. Of zij dood is, blijft in het midden. ‘Een bedrijfsongeval,’ zegt Pijbes tegen de toegesnelde bouwmeester. ‘Laat haar maar oplappen bij de receptie.’
De tweede sketch is een gefantaseerd voorspel tot de double act van het Concertgebouworkest en dj Armin van Buuren tijdens de kroning van Willem Alexander. Hans, de zakenman die het bestuur van het orkest voorzit, denkt dat gezamenlijk optreden even te regelen met dirigent Mariss Jansons en Erika, de vrouw van Van Buuren. Jansons laat zich de muziek van Van Buuren voorspelen. ‘What is the artistic idea behind this?,’ vraagt hij aan Hans. Die wil hem niet begrijpen. ‘De een speelt een deuntje, de ander zet een plaatje op.’ Hoe moeilijk kan dat zijn? Bovendien: Hans heeft ‘Zijne Majesteit’ zijn woord gegeven dat het in orde zal komen. ‘Wij gaan er gewoon een fijn fuifje van maken.’
Jansons probeert Hans tot inkeer te brengen door hem naar muziek te laten luisteren. ‘You hear? All the different instruments listen to each other.’ Jij bent toch van het orkest, houdt hij Hans voor. Waarom dan die dj erbij? ‘Don’t you trust us?’ Maar de enige die hij overhaalt, is Erika: zij besluit Armin te adviseren het plan af te blazen. Inderdaad, er zit geen artistieke gedachte achter. Ook dit gesprek eindigt dramatisch. Hartpatiënt Jansons krijgt een ritmestoornis.
Over naar Mark Rutte. In het Torentje zit de premier verveeld te zappen tussen het Journaal, Lingo en de roemruchte toespraak van acteur en dichter Ramsey Nasr, tijdens het kunstenaarsprotest tegen de subsidieslash op het Malieveld. Zijn speechwriter probeert hem voor te bereiden op een ontmoeting met een Drentse ondernemersclub. Maar Rutte laat zich door Nasr inspireren tot een even eloquent weerwoord tot de kunstenaars. Jullie eisen een eerlijke politiek – oké. Weten jullie dat wel zeker? ‘Nederland houdt niet van kunst.’ Nut en handel – daar draait het om in dit land. ‘Wat is de meest geciteerde zin uit het Nederlandse theater?,’ vraagt Rutte retorisch. In Haarlem kwam het antwoord donderdag vanuit het publiek: ‘De vis wordt duur betaald’, uit Herman Heijermans’ Op hoop van zegen.
De tekst van Vecht is meeslepend en geestig. Het spel ook. Guy Clemens is voor mij de ster van de avond. Maar hij speelt dan ook de dankbaarste rollen: Rutte, Jansons, en diens echtgenote, die een prachtig terzijde heeft met Erika, over wat het is om met een grote kunstenaar getrouwd te zijn. Sieger Sloot overtuigt als Hans en Wim Pijbes, maar dat zijn plattere personages. Hannah van Lunteren schittert vooral als Erika. Mooi is ook het sobere decor. Vooral de tafel met zijn gedraaide poten, drager van een overspannen heimwee naar een verkeerd begrepen Gouden Eeuwse daadkracht, aangestoken door het moeizame gepolder rond het Rijks en zijn tunneltje.
Kunsthart toont niet alleen nut en handel versus de kunsten. De voorstelling laat ook zien hoe nut en handel de kunsten zelf hebben gecorrumpeerd, zoals eigenlijk alles in het publieke domein. Hoe kunstenaars deals moeten sluiten met de sjacheraars die de plaats van de subsidiegever hebben ingenomen. Hans, de orkestbestuurder die nog nooit naar muziek heeft geluisterd, en vooral de koning terwille wil zijn. Wim, de macho die van het nieuwe Rijks een egoproject maakt. De echte Pijbes komt persoonlijk naar beneden om invaliden de toegang te weigeren, wanneer die per scootmobiel het Rijks willen verkennen. Dat past namelijk niet in het nieuwe winners’ image dat hij het museum heeft toegedacht. En zichzelf, natuurlijk.
Nathan Vecht en Mugmetdegoudentand halen misschien wel meer overhoop dan zij beseffen. Niet alleen de kunsten verkeren in een precaire staat, maar alles dat ooit van ons allemaal was. Niet alleen in Nederland, maar overal in de westerse wereld. Kunsthart is nog maar een eerste poging om dat in het theater aan de kaak te stellen. Een geslaagde poging, die navolging en verdere ontwikkeling verdient.
Foto: Sanne Peper
