‘We hebben het theater nodig om onze menselijkheid te bewaren tijdens de verschrikkingen van de oorlog,’ zegt de bibliothecaris van het joodse getto van Wilna, diep in Polen. Het is in 1942-1943, de donkerste dagen van de Holocaust.
Ontelbaar veel Joden zijn al vermoord. Toch put een groep joodse acteurs en muzikanten hoop uit het spelen van toneel, het maken van muziek. SS-officier Kittel staat dit toneelspel in het aangezicht van de dood oogluikend toe.
In theater De Engelenbak aan de Amsterdamse Nes brengt het gezelschap De Plankeniers een sobere, indringende versie van het toneelstuk Ghetto (1984) van de Israëlische schrijver Joshua Sobol. In februari 1988 was de eerste uitvoering van dit stuk te zien in een overweldigende, aangrijpende voorstelling van De Appel. Bij die gelegenheid bezocht Sobol Nederland en gaf hij in een interview met NRC Handelsblad te kennen ‘dat de op waarheid berustende geschiedenis van dit stuk de kracht ervan verhoogt’.
Op initiatief van de manifestatie Theater na de Dam krijgt Ghetto een hernieuwde uitvoering door De Plankeniers, een toneelvereniging uit Naaldwijk. Dat de spelers toneelliefhebbers zijn, geeft aan hun uitvoering – nu we het toch over werkelijkheid hebben – een bijzonder aspect: de joodse spelers waren destijds per slot ook amateurs. Maar dit terzijde.
In een sobere vormgeving van golfplaten, een berg kleren en een met boeken gevulde schrijfhoek voor de bibliothecaris voltrekt zich dit drama van kunst ten tijde van vernietiging. SS-er Kittel (vertolkt door regisseur Peter van Bokhorst) vindt tegenover zich de leider van het getto, Gens. De eerste is uitvoerder van Hitlers antisemitische doodsmachinerie. De tweede laveert tussen twee uitersten: enerzijds probeert hij zoveel mogelijk Joden te redden, anderzijds moet hij óók Joden laten gaan als Kittel dat vereist.
Opvallend aan Ghetto is hoe gering theatrale middelen kunnen zijn om een maximaal effect te bereiken. Kittel hoeft maar even met zijn machinegeweer te dreigen en in de verbeelding van de toeschouwer gebeurt er al iets vreselijks. Naast het machinegeweer, een Schmeiser, speelt de saxofoon (let op: SS!) een beslissende rol. Dood staat tegenover kunst.
Het treffende van het stuk is dat iedereen, spelers én toeschouwers, weten hoe de afloop zal zijn. Toch leeft de hoop, en dat is te danken aan de waarde van theater.
De kern van Ghetto is het toneelstuk-in-een-toneelstuk. Terwijl de banieren met hakenkruisen erop de wanden van het getto sieren, geven de joodse kunstenaars een uitvoering. Middelpunt is de joodse zangeres Chaja (Esther Werneke) die zo prachtig zingt, dat Kittel onder haar bekoring raakt. Hij zou haar en de theaterkunstenaars willen redden. De gevreesde SS’er krijgt opeens sympathieke trekken, en dat moet ook. De Duitser is óók kunstminnaar. Als zij opeens gevlucht blijkt te zijn en zich heeft aangesloten bij een groep partizanen, is elke hoop op een goede afloop verloren. Kittel neemt wraak.
Een mooi element in de voorstelling is de sprekende pop, bij De Appel gespeeld door Sacha Bulthuis. De pop mag alles zeggen wat verboden is, alsof zij een nar is. Kittel luistert naar haar, amuseert zich met de gewaagde antwoorden. In de beklemming van het verhaal zorgt ze voor lichtheid. Aan het slot vindt zelfs de pop de dood, en ook dat is symbolisch. De stem van de vrijheid is gesmoord.
De opvoering van Ghetto door deze toneelliefhebbers, die met oprechtheid spelen, bewijst dat het verhaal over de kracht van kunsten nog altijd betekenis heeft en telkens opnieuw moet worden verteld.
(foto: Boy Hazes)
‘Al vijf keer is me in mijn leven verteld dat ik in een vorig bestaan Joods was’, constateert actrice en zangeres Margje Wittermans halverwege haar solovoorstelling Waarom Truus. Het is een mooie reflectie die antwoord geeft op de vraag in de titel, overigens zonder vraagteken. (meer…)
De actrice leest voor hoe de oude vrouw naast haar op het podium in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog regelmatig naar de Haagse Spuistraat placht te gaan. Naar een kroeg aldaar waar Duitse soldaten graag kwamen, en Lili Marleen zongen. De actrice begint te zingen, en de vrouw valt haar bij: ‘Unter der […]
Een jonge Joodse man knoopt een gesprek aan met zijn grootmoeder over de Tweede Wereldoorlog. Zij heeft haar man leren kennen toen hij bij haar kwam onderduiken. Ze trouwden en kregen kinderen die zelf weer kinderen kregen. Die oorlog heeft toch ook veel goeds gebracht, oppert de kleinzoon opgewekt. Zonder oorlog had hij zelf nooit […]
Deze voorstelling wordt zó aangrijpend en mooi gespeeld, met af en toe een klein fleugje humor, dat ik deze zelfs drie keer heb bezocht.
Niet alleen de hoofdrolspelers, maar ook het ensemble bezorgde mij vaak kippenvel, bijvoorbeeld bij de hartenkreten van de Jodin waarvan haar baby wordt afgenomen, maar ook bij de zang van Chaja (Esther Wenneke) en de prostitué ( Tina Burger) en niet te vergeten het muziek ensamble !!
Met mijn dochter van 27 jaar deze uitvoering bezocht. In een periode waarin 4 en 5 mei centraal staan, heeft dit stuk ook op mijn dochter diepe indruk gemaakt. Een uitvoering op waarheid gebaseerd. Wij kunnen ons dit niet voorstellen. Je moet de tijd zelf hebben meegemaaakt (gelukkig niet) om het te kunnen geloven. Ik merkte het aan mijzelf, aan het publiek en ook aan mijn dochter. Een prachtig stuk met veel angst, verdriet, een vleugje humor maar vooral kwaliteit. Dat dit hoofdzakelijk amateurs zijn die het spelen, verbaast mij. Mooie solo zangstukken van twee vrouwelijke speelsters en prachtige zang en muziek van de overigen en het orkestje. Echt aan te bevelen. Het maakte zoveel indruk dat ik 2 x ben geweest. Volgens mij is het een toneelgroep uit Naarden en niet uit Naaldwijk, maar dat doet er niet zoveel toe. Ja, een mooie productie met veel liefde en inzet weergegeven. Complimenten !!